De controller als circusartiest

Een serie blogs over ethiek.

Controllers maken de balans op, bewaren de balans, en balanceren. Dat beeld kreeg ik van de titels van artikelen over control die de afgelopen maand zijn gepubliceerd. Waarschijnlijk valt het mij op, omdat ik zelf met een artikel over reflectief balanceren bezig ben. Nou roept ieder begrip of woord dat je herhaaldelijk zegt en op verschillende manier uitspreekt, vragen op. Dit geldt voor ’tandpasta’, ‘pindakaas’, ‘fascinatie’, en dus ook voor ‘balans’. Wat is balans eigenlijk en wat is de relatie met het werkwoord balanceren?

Door Marion Smit. Zij is docent HRM bij Avans (Den Bosch) en onderzoeker aan de Hogeschool van Amsterdam. Zij onderzoekt wat professionele moed en weerbaarheid van de controller versterkt, onder andere bij woningcorporaties.

Het letterlijk beoordelen van een balans is voor een controller vertrouwd gebied. Uiteindelijk moeten credit en debet, passiva en activa keurig horizontaal uitgelijnd kunnen worden, net als bij een weegschaal met twee schalen. Dit is dan ook de oorspronkelijke betekenis van een balans. Het is als een symmetrische spiegeling rond een nullijn, waarbij de eenheden met elkaar in evenwicht zijn.

Balans

Binnen dat gespiegelde evenwicht gaat het echter ook om een gezonde balans tussen bijvoorbeeld vreemd vermogen en eigen vermogen en tussen vaste activa en vlottende activa. Deze balans hoeft niet symmetrisch verdeeld te zijn. Balans ontstaat in dit geval doordat er verschillende gewichten worden toegekend aan de eenheden. Hiermee wordt ook het verschil duidelijk tussen balans en evenwicht, twee termen die geregeld door elkaar heen worden gebruikt. Bij zowel balans als bij evenwicht gaat het over een massa die gelijkmatig is verdeeld ten opzichte van een middenlijn, maar bij evenwicht is deze verdeling ook nog eens symmetrisch.

De balans van de organisatie en ook het ’toekennen van gewicht’ is eigenlijk een metafoor. Het beeld verwijst naar het bepalen van waarde door gouden munten te wegen met een balans. De relatie tussen geld en goud is echter weg. Ook de gewichten zijn nu ongrijpbare waarderingsgrondslagen, waarvoor dan wel kengetallen zijn bepaald, maar niet noodzakelijk worden toegepast. De balans bestaat uit digitaal cijfermateriaal met wegingen op basis van de doelstellingen en belangen van de organisatie. Controllers bewaken balansen en ijken gewichten met hun laptop, geen gietijzeren weegschaal.

Balanceren

Maar is dit dan identiek met de metafoor van balanceren binnen control? Hoewel balans en balanceren over diezelfde verdeling van de massa over een middenlijn gaat, heeft balanceren nog een extra betekenis. De balans maken, suggereert dat je iets maakt dat op enig punt klaar is. Balanceren is een werkwoord dat daarnaast een continue opgave in zich heeft. Denk aan de circusartiest op een bal. Stilstaan is moeilijker dan blijven bewegen. Balanceren in de organisatie is alert zijn op de onderlinge verhoudingen, af blijven stemmen op de externe omgeving en de interne vertaling daarvan en aandacht schenken aan je eigen innerlijk evenwicht.

In de metafoor van het balanceren als een circusartiest is het bovenal interessant hoe de controller zich voelt. Het maakt immers uit of je balanceert op een bal, de rand van de vulkaan, of danst op het koord in de nok van de tent. Heb je vertrouwen in jezelf? Is er een vangnet of rustpunt? Voel je je gesteund met hulpmiddelen om je eigen balans te bewaren? Heb je voor je evenwicht een lange stok van een koorddanser in handen, of voelt het meer alsof je op een kort stokje het hele porseleinen servies moet laten draaien?

Een circusartiest werkt vanuit geestelijke ontspanning, krachtige rompstabiliteit en aandachtige ademhaling. Neem kleine stapjes, loop jezelf niet voorbij en houd je doel voor ogen. Om vakkundig te balanceren in een organisatie, heeft iedere controller wel iets te leren van een circusartiest.

De blogs in deze serie:

• De controller als rebel
• Ethische norm moet komen uit praktijk
• De controller als circusartiest
• Luisteren naar cijfers

Lees ook: Industrialisering van de geest

(foto: Casey Horner, Unsplash)