De balans van de toekomst heeft drie assen

Lees ook: Professor Ruud Vergoossen: “Financial reporting verschuift naar integrated reporting”

“De grote crises die er zijn en de revolutie op technologische gebied die in volle gang is, zijn allemaal drivers achter een transformatie van onze beschaving naar een volgende fase. Dat dit gepaard gaat met de elementen van VUCA – volatility, uncertainty, complexity en ambiguity – is logisch, maar de kern is de transformatie zelf”, aldus Ruud Veltenaar, die tijdens de FM Dag op 6 oktober een inspirerende keynote speech zal houden. “Die transformatie gaat een generatie of vier tot vijf duren, voordat het echt duidelijk wordt dat er een betere wereld aan het ontstaan is, een wereld waar bijna iedereen op deze planeet naar verlangt.” 

 

De kern van de paradigma shift die daarvoor nodig is, legt Veltenaar als volgt uit. De focus van deze tijd ligt op rendement. Op people, planet, profit. Op ego. Op ik. Op autonomie. Op meritocratie waarin we moeten presteren. “Het is een wereld waar ‘maximise me’ en ‘bigger is better’ beter worden geacht dan delen. Dit is de wereld die wij kennen sinds de industriële revolutie. Als je onafhankelijk en autonoom bent, is ons allemaal verteld, dan heb je het voor elkaar. We ontdekken nu dat dit niet zo is.” 

 

De eerste drijver van de transformatie zijn de verschillende crises die nu plaatsvinden. Veltenaar noemt er drie die ons dwingen te transformeren.  
1. Ecologische crisis

“Langzaam dringt het besef door in de samenleving dat de ecologische crisis die ons bedreigt echt een dingetje is”, aldus Veltenaar. “De Club van Rome werd destijds voor gek versleten en de stijging van de temperatuur werd lange tijd aan de natuur zelf toegeschreven. Maar we hebben nu bijna zeker het bewijs gevonden dat wij met de industriële revolutie de veroorzaker zijn van de drastische klimaatverandering die momenteel plaatsvindt.”

 

De ecologische crisis zal nog veel heviger worden dan we nu verwachten. Deze verontrustende verwachting onderbouwt Veltenaar met de bevindingen van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change). “Die zeggen; ‘We moeten niet langer rekenen met twee graden temperatuurstijging wat ogenschijnlijk nog managable is, maar met mogelijk drie tot vier graden.’ Als de Noordpool smelt, smelt namelijk ook de permafrostlaag in Siberië – een oppervlakte zo groot als een een derde van West-Europa. Onder dat ijs zitten miljoenen jaren oude moerassen. Als dat ijs smelt rond 2020 – vanaf wanneer de Noordpool zomers ook ijsvrij is – dan komt er meer CO2 en nitraat vrij dan wat wij de afgelopen 150 jaar als mensheid hebben uitgestoten.” 

 

Wie weet vinden we een technologie uit waarmee we CO2 uit de lucht kunnen halen en omzetten in zuurstof, zoals planten en bomen dat doen, of vinden we een andere oplossing via bijvoorbeeld opslag, hoopt Veltenaar. Maar volgens de futuroloog is de kans dat we hier in de tweede helft van deze eeuw mee te maken krijgen hoger dan 50 procent. En als dat gebeurt, dan kijken we aan tegen een dramatische klimaatcrisis die miljarden vluchtelingen op de been zal brengen.

 

De kloof tussen arm en rijk zal snel verder groeien, onder meer omdat de ongelijkheid tussen inkomens en vermogen wereldwijd snel toeneemt. “Het lijkt alsof dit aan het afnemen is, en het klopt dat er minder arme mensen komen”, aldus Veltenaar. “In de derde wereld neemt de groep toe die boven de armoedegrens komt. Maar het gat tussen arme mensen en middenklasse, en rijke mensen groeit exponentieel snel. Er zijn hiervoor veel oorzaken te vinden, zoals de waanzinnige omvang van de internationale valutahandel, maar waar het om neerkomt is dat er veel weeffouten in ons huidige systeem van produceren en consumeren zitten.”

 

 

Dit is ook gerelateerd aan de ecologische crisis, omdat de manier waarop we produceren en consumeren leidt tot een groot tekort aan grondstoffen. Niet alleen olie, maar ook bijzondere grondstoffen, zoals lithium, uranium en verschillende andere grondstoffen die we nodig hebben voor de productie van bijvoorbeeld medicijnen, computers en zelfs kleding. “Als we zo doorgaan is er aan het einde van de eeuw zo’n schaarste in deze grondstoffen dat zaken als kleding en geneesmiddelen onbetaalbaar worden. Met de manier waarop we het systeem nu hebben ingericht, met het niet of nauwelijks belasten van vermogen en met name speculatieve winsten en straks een leger werklozen waaronder vele jonge afgestudeerden, gaat het onherroepelijk fout. De afgelopen 150 jaar hebben we significante weeffouten gemaakt die nu hersteld moeten worden.”

 

“De laatste crisis – de spirituele crisis – onderbouw ik altijd door te stellen dat zelfdoding onder kinderen toeneemt”, zegt Veltenaar. “Van kinderen tussen de 12 en de 18 heeft een op de acht wel eens serieus nagedacht over zelfmoord. Als je kijkt naar het aantal mensen met een burn-out is een derde vandaag de dag jonger dan 30 jaar. Dat komt omdat we in onze maatschappij gericht zijn op rendement en prestatie. Mensen weten niet meer wat er van ze wordt verwacht en wat ze willen en kunnen. Als deze drie dingen in disbalans zijn – weten wie je bent, wat je kunt en wat je wilt – dan krijg je mentale problemen. Dat blijkt uit talloze zaken. Meer dan de helft van de mensen die ziek thuis zit, heeft geestelijke problemen, en veel fysieke problemen hebben ook een psychische component. Tijdens de uitzending van Nieuwsuur op 29 januari j.l. werd duidelijk dat het aantal jonge mensen met psychische klanten, vooral stress, de afgelopen 10 jaar met 300 procent is gestegen.” 

 

“Deze drie categorieën van crises zijn tezamen goed voor circa 12 serieuze crises die onze welvaart en ons welzijn serieus bedreigen. Daar gaan we de komende decennia veel last van krijgen en ze dwingen ons te transformeren naar de volgende fase in onze beschaving. Daarbij gaan we de focus meer leggen op welzijn dan op welvaart. We gaan anders produceren en consumeren. We gaan van een lineaire naar een circulaire economie en leiderschap transformeert van transactioneel gericht naar transformationeel. We gaan het allemaal oplossen, alleen kost het wel een generatie of vier. Daar kunnen mensen op verschillende manieren mee omgaan. Passief en gewoon zo doorgaan. Of constateren dat het anders moet en dan op een positieve manier bijdragen aan de veranderingen en daar veel positieve energie van krijgen. Maar of je nou voor het eerste of het tweede kiest; je gaat hoe dan ook mee met de transformatie.” 

 

Parallel aan de vele crises ontvouwt zich de tweede drijver van de transformatie en dat zijn exponentiële technologieën. Dat zijn technologieën die steeds binnen een bepaalde periode verdubbelen in capaciteit en tegelijk exponentieel dalen in prijs. Deze technologieën versnellen de transformatie. “Doordat het vermogen van technologie exponentieel toeneemt, worden binnenkort zaken mogelijk waar men nu nog nauwelijks over praat. Denk bijvoorbeeld aan teleportatie of brain-to-computer communication. Binnen vijf jaar kost een genetisch paspoort minder dan een dubbeltje”, stelt Veltenaar. “DNA sequencing lukte ons voor het eerst in het jaar 2000. dat koste toen 2,7 miljard dollar. In 2007 heeft Gordon Moore, bedenker van de beroemde Wet van Moore, het laten doen voor 100.000 dollar. Vandaag de dag kost het minder dan 1.000 dollar en rond 2020 kost het nagenoeg niks meer. Dit voorbeeld geeft aan hoe snel het gaat met een exponentiële groeicurve. Deze groeicurve gaan we op korte termijn ook zien op andere gebieden, zoals brain-to-computer communication in 2030.”

 

Exponentiële technologieën zullen weliswaar een grote bijdrage leveren aan ons welzijn, maar ze zullen ook bestaande industrieën enorm onder druk zetten. “Als over 20 jaar meer dan 75 procent van de auto’s zelfsturend is, betekent dat dat de helft van spoedeisende hulp in Nederland dicht kan, want er zijn dan bijna geen verkeersongelukken meer. En ook de ‘markt voor donororganen’ droogt op, maar die kunnen we hopelijk vervangen door 3D-printers die kunstorganen bio-printen.”

 

 

Over hoe we als samenleving moeten omgaan met de ontwrichtende gevolgen van technologie heeft Veltenaar een heldere visie. “Wat wij als samenleving moeten doen, is minder afhankelijk worden van de overheid en zorgen dat we echt zelfredzaam worden. We moeten bijvoorbeeld voorkomen dat de zelfrijdende auto een speeltje wordt van Uber2, en alles wat we eraan besteden in de zakken verdwijnt van Silicon Valley investors. Wij moeten als samenleving de coöperatie Uber2 zelf oprichten en geholpen door een bank – die begrijpen dat ze geen meer bank zijn, maar een facilitator van evolutie – bouwen aan een coöperatie die het mogelijk maakt dat we een zelfsturende auto kunnen gebruiken wanneer we die nodig hebben. Zo creëren wij een zelfredzame samenleving.  Dat gaan we ook doen op andere gebieden, zoals zorg die we als de NV Patiëntenvereniging Nederland zelf gaan inkopen, omdat we niet afhankelijk willen zijn van een overheid die ons via ziektekostenverzekeraars dwingt tot dingen die niet in ons belang zijn.”

 

Bij een dergelijke samenleving hoort volgens Veltenaar ook een basisinkomen dat we volgens hem makkelijk kunnen financieren. “Dan zijn de mensen die in de toekomst nog ontslagen gaan worden door bijvoorbeeld de banken en binnen de energiesector voorzien van een basisinkomen en kunnen ze gaan nadenken over hoe ze van nut kunnen zijn voor de samenleving, Ze krijgen dan geen arbeidscontract meer, maar kunnen aan projecten meewerken en als social enterpreneur van meerwaarde zijn voor anderen. En als ze dat lang genoeg doen, gaan ze vanzelf meer geld verdienen.”

 

De blik van finance zal moeten verbreden in de transitiefase, gelooft Veltenaar. Geld dient vaak alleen de aandeelhouder, dus zal in de balans naar drie zaken gekeken moeten worden. Meerwaarde is meetbaar in drie items op de balans:

? Financiële meerwaarde

? Sociale meerwaarde

? Ecologische meerwaarde

 

“Natuurlijk blijft financiële meerwaarde op de balans staan, maar daar komen er twee bij: sociale meerwaarde en ecologische meerwaarde”, aldus Veltenaar. Bij sociale meerwaarde gaat het om de waarde die je als organisatie aan je mensen en de maatschappij toevoegt en bij ecologische meerwaarde om wat je doet voor de planeet. Wanneer je iets uit de natuur haalt komt dat op de balans te staan en zal er aan de andere zijde van de balans iets terug moet worden gegeven, zodat de balans blijft bestaan. Zo denken momenteel nog maar heel weinig bedrijven.

 

In dit nieuwe paradigma zal de financieel manager de belangrijke taak hebben van navigator van de onderneming. Een informatiepartner en kritisch medebestuurder die de organisatie continu laat zien hoe de onderneming ervoor staat, en met goede ideeën komt hoe het beter kan. “Rendementdenken zal in de transformatie moeten veranderen in denken in meerwaarde”, besluit Veltenaar.