De controller als rebel

Een serie blogs over ethiek.

Het thema van de nu lopende Boekenweek 2020 is ‘Rebellen en dwarsdenkers’. Een zeer actueel thema voor controllers, die natuurlijk aangesteld zijn als de rebel en dwarsdenker in de organisatie.

Door Marion Smit. Zij is docent HRM bij Avans (Den Bosch) en onderzoeker aan de Hogeschool van Amsterdam. Zij onderzoekt wat professionele moed en weerbaarheid van de controller versterkt, onder andere bij woningcorporaties.

Fronst u uw wenkbrauwen bij de gedachte een rebel en dwarsdenker te zijn? Wellicht denkt u dan meer aan ’tegen’- denkers. Iemand die ’tegen’ denkt, legt als bij een frontale botsing alles plat met een confrontatie. Een rebel en ‘dwars’-denker draagt juist bij aan verbindingen en verbeteringen en is zelfs noodzakelijk voor soepele verkeersstromen. Kijk maar naar het spoor. De parallelle rails kan alleen stevig blijven liggen door verbonden te zijn en te blijven met dwarsliggende bielzen. Valt een dwarsverband weg, of wordt de verbinding verbroken, dan glijdt de rails weg als die onder druk komt te staan. Ontsporingen zijn het gevolg.

Strategische besluitvorming in een organisatie verloopt soepel op vaste paden. Neemt de druk toe, bijvoorbeeld door oplopende kosten, tegenvallende inkomsten of onvoorspelbare veranderingen zoals de effecten van de huidige Covid-19 epidemie, dan worden verschillen in de organisatie explicieter. Denkrichtingen die op elkaar afgestemd leken, laten dan hun ware aard zien en schieten in hun extremen. Er dreigt ontsporing in de vorm van conflict en vertraging. Juist op dwarsverbanden kan men elkaar dan terugvinden. Door in goede tijden de denkbeelden uit te dagen en te bevragen, creëren dwarsdenkers deze dwarsverbanden. Hun schuren en prikkelen zorgt ervoor dat onbewuste aannames en vooroordelen expliciet gemaakt moeten worden. Dit legt de bielzen tussen de denksporen.

Rebellen verstevigen het strategische fundament

Rebellen hebben ook een essentiële functie in de organisatie. Rebels denken, zoals Harvard Business School hoogleraar Francesca Gino het presenteert, is het juiste denken voor onbekende en complexe vraagstukken. Conventioneel denken is zeer geschikt voor het voorspelbare, maar voor het onvoorspelbare heb je rebels talent nodig. Dit geldt ook voor controllers. Hoewel toezicht en governance natuurlijk juist om respect voor de regels vragen, is voor secuur toezicht ook creativiteit nodig. Al is het alleen al voor het herkennen van de creativiteit van anderen. Denk aan de uitspraak dat je het best een dief met een dief vangt. Maar ook het steeds vragen naar het waarom van besluitvorming en registratie is rebelse control. Misschien slaat u eens een zijpad in, maar het zicht op de hoofdweg wordt er duidelijker door.

Hoewel rebellen en dwarsdenkers irritant worden gevonden, leveren ze boeiende literatuur op. Het is dan ook niet vreemd dat zij het thema van een Boekenweek zijn. Het spannende is niet de houding van de dwarsdenker, maar de reactie van de omgeving. Wordt er geluisterd en het verhaal gelezen, of wordt het bevragende denken als tegendenken weggeduwd? Volgens Gino zijn rebellen juist betrokken bij de organisatie en onmisbaar voor een gezonde bedrijfsvoering.

Dus omarm uw rol en blijf lastige vragen stellen.

De blogs in deze serie:

• De controller als rebel
• Ethische norm moet komen uit praktijk
• De controller als circusartiest
• Luisteren naar cijfers