Hoe vaart u op uw moreel kompas?

Interessante sprekers, netwerken tijdens de pauzes en de afsluitende borrel, een prachtige locatie. De ruim 40 bezoekers aan het FM Forum, gehouden op Buitenplaats Sparrendaal in Driebergen, konden de lezingen en de round table met als onderwerp ‘In welke richting wijst jouw moreel kompas?’ waarderen. Zo bleek ook uit hun actieve deelname aan de sessies.

Mensen zijn niet gemaakt om het goede te doen

Psycholoog en auteur Martin Appelo legde wetenschappelijk, maar met een olijke knipoog, uit hoe het menselijk brein functioneert, daar waar het ons moraal betreft. Hoe verhoudt dit neocorticale ‘instrument’ zich tot de diepere en vaak veel krachtiger lagen van ons brein?

“Onze hersens hebben een denkend, een voelend en een handelend deel”, aldus Appelo. “Elk met eigen motieven. Voorbeeld: een te dikke, heteroseksuele en vleesetende man besluit op dieet te gaan. Die avond, in de kroeg met vrienden, presenteert een aantrekkelijke vrouw een schaal vol bitterballen. Wat doet de man, hoe groot is de kans dat hij toch die bitterbal accepteert? Nou, uit onderzoek blijkt dat die kans 80 procent is. Want hij ruikt vlees, ziet die vrouw met haar eigen bitterballen en wil er eigenlijk wel eh… bovenop.”

Appelo heeft de lachers in de Raadszaal van Sparrendaal helemaal mee, maar zijn boodschap is duidelijk. “De kans dat we ons door moraal laten leiden, is heel klein. Want als de dikke man in de kroeg ook nog eens onder sociale druk wordt gezet door vrienden om die bitterbal toch maar te verorberen, groeit de kans dat hij het doet naar 95 procent. Mensen zijn niet gemaakt om het goede te doen, maar zijn egocentrisch, uit op zelfbehoud. Moraal is veel minder sterk dan lust en zelfbehoud. Filosoof Bas Haring zei het al eens pakkend. ‘De mens is spul dat goed is in overleven’.”

Opdracht volgen of moreel kompas volgen?

Indrukwekkend was het daaropvolgende relaas van oud-Dutchbatter Maarten Fagh, hospik bij de Luchtmobiele Brigade voor en tijdens de Val van Srebrenica. Twee keer werd hij gegijzeld. Door zowel moslims als Bosnische Serviërs.

En over moraal kompas gesproken: “Kort voor de enclave viel, diende ik op een vooruitgeschoven basis. Aan de ene kant moslims, aan de andere kant Serven. Een moeder komt met een ziek kind aan de poort, moslims. ‘Medic, medic…’ Of ik iets aan de hoge koorts kon doen. Moslims noch Serven mochten onze observatie post op, zo waren de regels. Uiteindelijk heb ik haar toch paracetamol gegeven, de koorts daarmee kunnen verlagen. Ik heb mijn moreel kompas die dag gevolgd, ondanks dat ik wist dat de Serven met verrekijkers op de loer lagen en hun zo reden gevend ons aan te vallen. Daarmee had ik, volgens commando’s op de basis, het gezag ondermijnd.”

De missie naar de Balkan zou voor Fagh – als voor zoveel Dutchbatters – desastreuze gevolgen hebben. Hij werd ziek, ook door de beschuldigingen na terugkomst in Nederland dat zijn eenheid niets had gedaan om de genocide in Srebrenica te voorkomen. “We kregen zwijgplicht opgelegd, ik bleek PTSS te hebben. Mentaal ziek geworden, ook omdat we publicitair waren neergesabeld als lafaards. Dertien jaar lang heb ik tegen Defensie geprocedeerd, wéér een morele keuze. Uiteindelijk is er in 2016 geschikt. Nu probeer ik van iets negatiefs iets positiefs te maken. Door te vertellen over toen in Srebrenica. Over dat ‘Nederlandse Vietnam’. Mijn vrouw heeft gezorgd dat ik hier nog sta, ik maak me ondergeschikt aan mijn gezin.”

In deel twee de zienswijze van Frank Eggink, voormalig CFO van Damen Shipyards, en Michael Ruperti, strafadvocaat.

Bent u er ook bij op het volgende FM Forum, of op de jaarlijkse FM Dag?