Big Data is geen heilige graal

Big data en Kunstmatige Intelligentie (Artificial Intelligence of AI) zijn al enige tijd de grote beloftes in het bedrijfsleven, met tech giganten als Google en Amazon als grote voorbeelden. Toch blijkt uit recent onderzoek onder 85 ‘Fortune 1000’ bedrijven dat het gebruik van Big Data en AI nog niet leidt tot de verbeteringen die men ervan verwacht. Dit ondanks het feit dat er steeds meer in geïnvesteerd wordt. Slechts 24% van de onderzochte bedrijven gaf aan ‘data-driven’ te zijn. In hetzelfde onderzoek een jaar eerder was dat 38%. Het belang van ‘big data’ en AI in besluitvorming is nog niet zo groot als verwacht.

Opvallend daarbij is dat – voor het vijfde jaar op rij! – ‘culturele barrières’ door 92% van de ondervraagde bedrijven genoemd worden als belangrijkste belemmering in de ontwikkeling naar een ‘data-driven’ organisatie.

De belofte van vernieuwing…

De realisatie van beloftevolle trends gaat doorgaans moeizamer dan verwacht. Bekende voorbeelden zijn de opkomst van kantoorautomatisering in de tachtiger jaren, internet, en ‘agile’ werken. Er is een systematische onderschatting van de benodigde tijd en inspanning om verbetering te implementeren én effectief te gebruiken. In genoemde voorbeelden klopte de belofte grotendeels: kantoorautomatisering heeft voor een enorme efficiencyverbetering gezorgd. Dankzij het internet kunnen veel bedrijfsprocessen in coronatijd gewoon doorlopen. En agile werken is gemeengoed binnen veel ICT bedrijven. Maar voor al deze ontwikkelingen geldt dat de realisatie van de belofte doorgaans langer duurde dan oorspronkelijk verwacht werd. En de organisatiecultuur werd vaak als belangrijke bottleneck ervaren. Blijkbaar worden mensen zo enthousiast door de belofte van vernieuwing dat steeds dezelfde fout wordt gemaakt: er ontstaat een impliciete veronderstelling dat de voordelen zo groot zijn, dat succes welhaast vanzelf zal komen…

…en het vergezicht van resultaten

Dit heb ik ooit aan den lijve ondervonden. Tijdens een ‘global meeting’ van divisiemanagers van een multinational presenteerde ik een strategisch veranderplan. Daar was maandenlange voorbereiding en afstemming aan voorafgegaan, door mij en het team. Er was veel tijd gestoken in de manier waarop de boodschap werd overgebracht. En blijkbaar had het gewerkt: de reacties waren zonder uitzondering enthousiast. ‘Homerun’, dacht ik. Het draagvlak voor het plan was zo groot, het leek alleen nog een kwestie van uitvoeren.

Volkomen ten onrechte, naar later bleek. Ook hier gold dat wij verblind raakten door de belofte van het plan, geïnspireerd door het mooie vergezicht van de resultaten die wij zouden halen. Daardoor ontbrak het zicht op wat er werkelijk nodig was om succes te realiseren met gebruik van de bestaande cultuur. Ik leerde later dat er in de organisatie onvoldoende begrip was voor het initiatief: het moest beter worden uitgelegd. Pas nadat ik overal ter wereld vestigingen had bezocht om mensen te betrekken, kwam er draagvlak voor de plannen en beweging in de uitvoering.

Cultuur is een voedingsbodem…

Iedere organisatiecultuur heeft een uniek potentieel. En dat is de voedingsbodem voor succes. De vraag is dan ook niet hoe je een verandering teweeg brengt ondanks de cultuur. De kunst is om de cultuur – de mensen met hun overtuigingen, ambities en gedrag – te benutten voor de beoogde verandering. Daarvoor is het belangrijk om te begrijpen wat de oorzaken zijn van weerstand en fricties.

…geen barrière

‘Actie is reactie’ leerde ik tijdens de lessen natuurkunde: de kracht die je ergens op uitoefent leidt tot eenzelfde, tegengestelde kracht. Deze natuurwet geldt ook voor organisatieculturen: hoe harder je die de schuld geeft, hoe groter de weerstand, want op de een of andere manier voelen mensen zich aangetast in hun authenticiteit en vrije wil.

De conclusie van het genoemde onderzoek zou eigenlijk moeten luiden: ‘blijkbaar is bij de transformatie naar een data-driven organisatie onvoldoende georganiseerd voor succes.’ Zodat draagvlak en energie konden ontstaan om data en AI te gebruiken waarvoor ze bedoeld zijn: verbetering van de bedrijfsvoering en het realiseren van competitieve voordelen.

De heilige graal

De belofte van big data en AI klopt, in ieder geval voor een groot gedeelte. Ik maak er inmiddels ook dankbaar gebruik van om klanten te helpen bij veranderingsprojecten. Maar die belofte kan alleen waargemaakt worden door de organisatie.

Niet de belofte van nieuwe technologie is de heilige graal maar het unieke potentieel van de mensen: zij zijn bepalend voor de mate van succes, van welke verandering dan ook. Ondernemers en managers die dat inzien, maken er gretig gebruik van. En ja, het kost tijd en veel geduld om te snappen hoe je iedereen mee kunt nemen in verandering en het vliegwiel van verandering in gang te zetten. Maar dan kan het ook ineens heel snel gaan. Of, zoals de wereldberoemde coach Stephen Covey het ooit formuleerde: “With people, slow is fast.”

Door Theo Kroese. Hij is organisatie-adviseur, ervaringsdeskundige, en directeur van Moving As One. “Een strategie is slechts zo goed als de mensen die haar uitvoeren.”