Is geld bijdrukken een goed idee?

Wat was het effect van de geldcreatie die drie eeuwen bedacht werd door de Schot John Law? 

Hij was iemand die de werkelijke intrinsieke waarde van papiergeld doorzag. Dat was pas tien jaar voor zijn geboorte uitgevonden, in 1661. Het eerste Europese bankbiljet werd toen uitgegeven door de Bank van Stockholm. Ieder persoon die zo’n bankbiljet had verkregen kon het bij de bank inruilen tegen muntgeld, ook al had diegene niet zelf de munten in bewaring gegeven. 

Dat systeem voldeed uitstekend. Zolang de gebruikers van het papiergeld wisten (of dachten) dat ze het op elk moment bij de bank konden laten ‘verzilveren’, voorzag het papiergeld in een behoefte zonder problemen te veroorzaken. 

John Law zag daarin mogelijkheden, als zoon van een bankier en een goudsmid. Dat voorland zou hem bij uitstek geschikt hebben moeten maken om zijn eigen financiën te beheren. Dat was misschien ook wel zo, maar de losbol in hem gaf het geld sneller uit dan de bankier in hem het kon beheren. Law raakte blut en doodde ook nog zijn tegenstander in een duel dat hij was aangegaan. Hij kreeg de doodstraf, vluchtte en kwam in Frankrijk terecht. 

Dat land had het moeilijk, na de uitspattingen van zonnekoning Lodewijk XIV. Tijdens de financiële chaos greep hij zijn kans en richtte in 1716 een eigen bank op, de Banque Générale. Maar hij deed meer dan dat. Law doorzag dat papiergeld maar papiergeld is. Hij begreep dat het bestond bij de gratie van vertrouwen. Of de munten werkelijk in de kluis van de bank lagen deed er niet toe: het ging om het idee dát ze er lagen. 

Law bedacht een nieuwe functie voor de bank: geld creëren. Hij liet papiergeld bijdrukken. Daarmee zou Frankrijk zijn geldvoorraad kunnen laten groeien en het handelsverkeer stimuleren. Het nieuwe geld van Law was voor de gebruikers echt geld, want zij wisten niet beter dan dat er munten op hen lagen te wachten achter de kluisdeuren van de Banque Générale. Maar wanneer alle klanten van de bank tegelijk hun munten zouden opeisen, zou de Banque Générale die helemaal niet kunnen leveren. 

 

Een jaar na de oprichting van de bank schoot Law de tweede pijl die hij op zijn boog had af. Hij startte de Mississippi Compagnie. Dat bedrijf was bedoeld om de handel tussen het nog relatief onbekende Mississippi en Frankrijk te bevorderen. Law beweerde dat Louisiana rijkelijk over goud- en zilvermijnen beschikte. Met de Spaanse goud- en zilvervloten nog vers in het geheugen geloofden veel Fransen het verhaal van Law over het nieuwe Amerikaanse goud en zilver. Het vergrootte het vertrouwen in het Franse papiergeld, en het leverde zelfs investeerders op die geld staken in het nieuwe bedrijf. Sterker nog, er waren zo veel gegadigden, dat Law zijn bank zelfs nog meer papiergeld liet bijdrukken om aan de vraag te kunnen voldoen. 

Er was echter een probleem, en niet zo’n kleintje ook: de genoemde goud- en zilvermijnen bestonden helemaal niet. En er was nog een probleem: inflatie. Er was nu zo veel geld in omloop in Frankrijk, dat het onvermijdelijke gebeurde: het geld werd minder waard. Aandeelhouders wilden nu eindelijk dat goud en zilver wel eens zien, en burgers begonnen hun bankbiljetten om te ruilen tegen munten. Het was een kwestie van tijd voordat Laws luchtbel werd doorgeprikt. Hij werd afgezet als minister. 

Het gedonder was begonnen. Geld was niet meer wat het altijd geweest was, namelijk iets met waarde van zichzelf. Iets waar je op kon rekenen, niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk. Geld was nu, meer dan ooit, een afspraak. Kun je afspraken bijdrukken?