De ongrijpbare controller in historisch perspectief

In mijn vorige blog over “de ongrijpbare controller” betoogde ik dat de controller een ongrijpbaar fenomeen blijkt te zijn. Wellicht ook niet zo vreemd, het overgrote merendeel van de controllers, ik zelf niet uitgezonderd, heeft geen idee van de oorsprong van het beroep. Kun je zonder kennis van de gemeenschappelijke grond als bindende factor eigenlijk wel een zelfstandige beroepsgroep vormen? Het is ook gek, ik heb een universitaire opleiding tot controller gevolgd, werk ruim een decennium als controller en had tot voor kort geen flauw idee van de oorsprong. Tijd om daar verandering in te brengen.

Laat ik starten met de term zelf.¬ De term controller is afgeleid van comptroller, een term op zijn beurt een samenvoeging van het Franse woord voor rekening, compte, en het oud Engelse countreroller, een persoon verantwoordelijk voor het controleren van een boekrol (“a scroll”). De samentrekking van deze twee begrippen duidt dan op een persoon belast met de controle van het grootboek.

De herkomst van de moderne controller ligt in de Verenigde Staten, begin vorige eeuw. Er bestaat enige consensus dat de eerste werkplek van de controller zich in 1892 bevond in de kantoren van elektronicabedrijf General Electric. De functie van de controller groeide in importantie aan het eind van de Roaring Twenties, een decennium van grote economische voorspoed, echter gevoed door een piek in kredietverlening. Op Zwarte Donderdag, 24 oktober 1929, barstte de zeepbel, de start van een diepe crisis uitmondend in de depressie.

De controller werd, vanuit zijn financiële expertise, een belangrijke spil voor bedrijven om de crisis te overleven, maar ook om te hervormen en weer toekomstperspectief te krijgen. December 1931 vonden acht corporate controllers de tijd rijp voor een nieuwe organisatie, het Controllers Institute of America (het tegenwoordige Financial Executives International), om de professie van de controller officieel vast te leggen en de definitieve plaats van de controller in het financiële werkveld te claimen.

De introductie van de controller in Nederland liet op zich wachten tot het jaar 1953. De Tweede Wereldoorlog had een zware wissel getrokken op de Nederlandse economie. Bij de pogingen de productiviteit en concurrentiekracht van de Nederlandse naoorlogse economie te versterken, was een rol weggelegd voor de Economic Cooperation Administration (ECA), dat namens de Amerikaanse regering de uitvoering van het Marshall Plan beheerde. Via samenwerkingsverbanden en uitwisselingprogramma’s kwam Amerikaanse state of the art kennis en kunde op velerlei gebied ter beschikking van de Nederlandse overheid en het bedrijfsleven.

Eind jaren veertig en begin jaren vijftig vonden zo diverse studiereizen plaats van Europese expertteams naar de Verenigde Staten, om zich daar te informeren over de laatste ontwikkelingen. En het is vanuit een van deze studiereizen dat het begrip controller voor het eerst zijn intrede deed binnen de Nederlandse grenzen. Naar aanleiding van een studiereis die de Nederlandse econoom en bedrijfskundige H.J. van der Schroeff in een gezelschap afkomstig uit veertien Europese landen ondernam, pleitte Van der Scroeff (1953), enthousiast geraakt hoe deze rol in de Verenigde Staten functioneerde, voor de invoering van de controller’s functie in Nederland. Hij volgde hiermee een van de conclusies uit het gezamenlijke rapport: ‘In Europe the conception of controllership should be encouraged’.

Hier eindigt de oorsprong, de controller ontwikkelde zich verder. In mijn volgende blog staat wetenschappelijk onderzoek op het gebied van management accounting & control centraal. Draagt het werk dat door onze wetenschappelijke tegenhangers wordt verzet bij aan de eigen identiteit van de controller?

Erik De Vries is interim professional bij Yacht __________________________________________________________________________________

Gaat u werken als controller of bent u controller?
Heeft u nog geen specialistische opleiding tot controller gevolgd? Wilt u uw kennis op een hoger niveau brengen en uw toegevoegde waarde vergroten? Volg dan de vijfdaagse opleiding Controller in een Week. Meld u direct aan.
__________________________________________________________________________________