Morele moed in control

Dit is te lezen in het rapport 'Morele moed en internal auditors' dat deze maand is gepubliceerd. Het is geschreven door dr. Edgar Karssing, prof. dr. Ronald Jeurissen en dr. Raymond Zaal van Nyenrode Business Universiteit in samenwerking met het Instituut van Internal Auditors Nederland (IIA). De redactie van FM.nl heeft hier op 1 februari al de belangrijkste punten van beschreven, want het rapport is niet alleen van belang voor internal auditors, maar ook voor andere (financiële) professionals.

Auteur Marion Smit is docent en onderzoeker bij de Hogeschool van Amsterdam. Zij geeft les in Afstuderen en Loopbaancoaching. Haar promotieonderzoek richt zich op de verhalen over ‘morele moed’ (professionele weerbaarheid) van Business Controllers; hoe bedreigend is de sociale omgeving en wat zijn bemoedigende factoren? Daarnaast geeft zij workshops Ethiek en treedt zij op als dagvoorzitter.

Moed moet

Moed hoort ook bij de functie van Controller en Accountant-in- Business (AiB). Deze functies zijn immers ingericht om toezicht te houden op het juist handelen door de organisatie. Het gevaarlijke hieraan is dat de eigen leidinggevende of collega’s aangesproken moeten worden als onethisch gedrag wordt gesignaleerd. Dit maakt ‘kritisch professioneel handelen’ (NBA) wel heel persoonlijk. Dit is dan ook terug te zien in de gevaren die in de rapportage worden genoemd; het meeste gevaren kunnen geclusterd worden onder sociale uitsluiting of minachting. Andere gevaren zijn dreigingen met ontslag of demotie. Deze gevaren hoeven niet uitgevoerd te worden om een effect te hebben. Wanneer een professional de dreiging reëel vindt, ontstaat er al angst. Moreel handelen ten gunste van de beroepsgroep, de organisatie en de maatschappij vraagt daarmee moed.

‘Soft Courage’

Het bieden van tegenspraak en tonen van een professioneel-kritische instelling tegenover dreiging of angst is echter niet gemakkelijk. Het vereist sociale vaardigheden, psychologisch inzicht en reflectief vermogen. De aandacht voor cultuur en gedrag, zoals tijdens het IIA/NBA symposium van 2017, ligt in lijn met de huidige aandacht voor soft controls; gedrag beïnvloedende factoren in organisaties. Hierbij is vooral aandacht voor menselijke interactie, informele organisatie, voorbeeldgedrag en karakter. Als persoonlijke hulpbronnen wordt in het rapport voor internal auditors dan ook aandacht gegeven aan communicatievaardigheden, zelfvertrouwen, sociale vaardigheden en veel hiermee oefenen. Deze bronnen helpen de auditor met het eigen kompas handig en veilig door de negen dimensies van de ethische organisatiecultuur (gebaseerd op Kaptein) te manoeuvreren.

Beroepstrots en beroepseer motiveert

Maar waarom dan? Waarom ben je bereid om persoonlijk risico te lopen ten gunste van de beroepsgroep, de organisatie en de maatschappij? Paul Stuiver (AA) heeft recent uitgebreide interviews gehouden over morele moed onder AiB’s. Een van de factoren die eruit sprong was beroepstrots. Bijvoorbeeld de uitspraak van een AiB uit de semi-overheid: ‘Mijn belangrijkste overweging was dat ik heb geleerd voor de accountantstitel en dat ik daar voor sta.’ Ook uit mijn eigen onderzoek onder controllers kwam dit duidelijk naar voren. Zowel van controllers als Registercontrollers. Tijdens de narratieve interviews werden uitspraken gedaan als ‘Hier ben ik voor’ en ‘Ik ben registercontroller…kon niet anders’. Ook het meest recent uitgekomen boek ‘Artikel 5; de beroepseer van de accountant' onder redactie van Margreeth Kloppenburg en Thijs Jansen, maakt helder hoe belangrijk de beroepseer voor de accountant is en wat het vraagt om dit individueel en collectief vast te houden.

De be-moedigende beroepsvereniging

Het is dan ook niet verrassend dat de beroepsvereniging een belangrijke rol heeft in het be- moedigend organiseren. In het rapport worden de eed, heldere kaders/codes en de aanwezigheid van vertrouwenspersonen. Daarnaast ligt er een rol voor de persoonlijke ontwikkeling door workshops, PE-aandacht en netwerken. Vooral voor de zij die geïsoleerde financiële functies vervullen in een kleinere (MKB) organisatie, kan de beroepsvereniging samenspraak, intervisie, uitwisseling met vakgenoten organiseren. Soft skills kunnen alleen samen met andere mensen worden ontwikkeld en onderhouden. Niet alleen voor de IIA, maar ook voor de NBA en VRC ligt hier een mooie taak.