Een duurzame taxshift komt er niet met dit kabinet

Door mr. G.J. (Johan) Roest RB en dr. F. (Fred) de Jong

Het nieuwe kabinet heeft, blijkt uit het regeerakkoord, de intentie om grote maatschappelijke uitdagingen op te pakken, zoals bijvoorbeeld de transitie naar een klimaatneutrale economie, de stikstofcrisis en de arbeidsmarkt. Ook circulaire economie wordt nadrukkelijk genoemd. Maar zonder een ingrijpende belastingherziening blijft het bij goede bedoelingen. Tijd dus voor een duurzame taxshift.

Er zijn vele ambitieuze plannen, zo wil het kabinet koploper in Europa zijn met betrekking tot het tegengaan van de opwarming van de aarde. Om er zeker van te zijn dat dit wordt gehaald zal het klimaatbeleid worden gericht op een hogere reductie van CO2, namelijk 60 procent in 2030. Daarnaast kondigt ze aan te komen met een ambitieus klimaatdoel voor de circulaire economie. Dit is ook zeker nodig om ervoor te zorgen dat haar gestelde doel om in 2050 in Nederland een volledige circulaire economie te hebben gerealiseerd te behalen. Het kabinet heeft verder aandacht voor de arbeidsmarkt. Zo moet werken meer lonen en dient de armoedeval te worden verkleind en wil het kabinet armoede en schulden aanpakken.

Om al deze ambitieuze plannen te kunnen uitvoeren hadden wij verwacht dat het kabinet met een belastingherziening zou komen, waarbij een taxshift een belangrijke rol zou spelen. Hiermee doelen we op de taxshift waarbij de belastingen op arbeid worden verlaagd en op vervuiling worden verhoogd. We bedoelen niet een taxshift van arbeid naar consumptie of vermogen. Een taxshift van arbeid naar vervuiling kan volgens de literatuur leiden tot een ‘dubbel dividend’, namelijk een verbetering van het milieu door hierop te gaan heffen en door het verminderen van de verstorende belastingen kan een economisch verbetering worden gerealiseerd.

Ook de onafhankelijke denktank The Ex’tax Project heeft deze belastinghervorming onder de aandacht gebracht bij de staatssecretaris van Financiën door de publicatie van een deltaplan voor belastinghervorming in februari 2021. Het is mogelijk om deze taxshift sociaal in te kleuren door bijvoorbeeld stil te staan bij de keuze(s) die de overheid maakt om het klimaat te belasten. Een belastingherziening bestaande uit een taxshift, die ook sociaal kan worden ingekleurd, zou een boost zijn voor de klimaattransitie waarbij tevens de lasten eerlijk kunnen worden verdeeld tussen de mensen met een laag en hoog inkomen.

Als eerste voorbeeld van zo’n sociaal-aspect kan worden genoemd het heffen van een belasting op energiekosten versus transportkosten. Het percentage van het inkomen dat bij armere gezinnen wordt uitgegeven aan energiekosten is naar verhouding veel hoger dan bij rijkere gezinnen. Bij transportkosten is dit niet het geval, daarbij werkt het meestal neutraal uit. Bij een taxshift kan er dan voor worden gekozen om de heffing op energie te verlagen en de heffing op bijvoorbeeld benzine te verhogen om sociale redenen.

Een tweede voorbeeld betreft het invoeren van een kilometerheffing. Deze heffing kan ook gunstiger uitvallen voor armere gezinnen dan rijkere gezinnen, omdat armere gezinnen (gemiddeld) veel minder kilometers rijden dan rijkere gezinnen. Door een taxshift op deze wijze vorm te geven wordt er op sociaal-, ecologisch- en economisch vlak waarde gecreëerd, een duurzame taxshift dus. Sociaal door bijvoorbeeld de heffing op energie bewust lager te houden en dit te compenseren op bijvoorbeeld de heffing over benzine, om de armere gezinnen te ontzien. Op ecologisch vlak wordt er waarde gecreëerd, doordat milieubewuster wordt geproduceerd cq. geconsumeerd, om op deze manier heffing te besparen.

Economisch voordeel kan door een taxshift gerealiseerd worden door het tweede dividend, het economische voordeel dat ontstaat door het verminderen van de verstorende belastingen uit de opbrengst van de belasting op het milieu.

Wat zeker is, is dat er geen grote belastingherziening komt. Daar is het huidige kabinet in haar regeerakkoord helder over. Wel is het kabinet voornemens om de eerste stappen te zetten om het belastingstelsel te vereenvoudigen en te hervormen. Tevens vinden er grote wijzigingen plaats met betrekking tot de klimaat- en milieuheffingen. Zo wordt onder andere de huidige CO2 heffing voor de industrie aangescherpt, wordt de tariefstructuur van de energiebelasting minder degressief gemaakt, wordt er een kilometerheffing ingevoerd en de vliegbelasting verhoogd. Ook trekt het kabinet drie miljard uit om via belastingverlaging een lastenverlichting te realiseren voor lage- en middeninkomens, werkenden en gezinnen. Inmiddels heeft de staatssecretaris van Financiën laten weten welke plannen hij heeft voor deze kabinetsperiode en hierbij de verwachte planning van de fiscale wetsvoorstellen gecommuniceerd.

De beleidsvoornemens in het regeerakkoord zijn nog globaal en het kabinet zal haar handen vol hebben aan de uitvoering cq. het realiseren van alle ambitieuze plannen. We vrezen dat de in het regeerakkoord opgenomen aanpassingen in het belastingstelsel onvoldoende ondersteuning bieden om de ambitieuze plannen te kunnen realiseren. De mogelijkheid om een belastingherziening in te voeren in de vorm van een ‘duurzame tax-shift’, welke ook beter zou aansluiten op een circulaire economie, is in ieder geval voorlopig van de baan. Dat is een enorme gemiste kans, maar ook een uitdaging voor het onderwijs om hierover met studenten in gesprek te gaan.

Johan Roest is hoofddocent belastingrecht / onderzoeker en Fred de Jong is associate lector bij het associate lectoraat sustainable finance & tax van de HAN University of Applied Sciences