Doeltreffende overheid

Het ondernemingsmodel wordt gekenmerkt door objectief waarneembare gelijktijdige ruil van prestatie en tegenprestatie tussen civielrechtelijk gelijkwaardige (rechts)personen en door in de verkoopprijs en omzet tot uiting komende waardecreatie. Bij overheidsprestaties ontbreken deze voor accountantscontrole essentiële kenmerken. Het verband tussen subsidies, uitkeringen en andere overheidsbestedingen en de daarmee gecreëerde denkbeeldige opbrengsten is niet direct waarneembaar.

Door het ontbreken van verkoopprijs en tegenprestatie ontbreekt bovendien de aan het marktmechanisme inherente natuurlijke validatie en begrenzing van de vraag. Er komt dus geen natuurlijk evenwicht tot stand tussen vraag en aanbod. Er bestaat echter een uitstekend effectief en efficiënt alternatief, het AOQL-kwaliteitssysteem.

Dit systeem kan waarborgen dat de (via belastingheffing verkregen) middelen conform de democratische besluitvorming zowel doeltreffend als rechtmatig worden aangewend. Hiertoe moeten waarneembare kenmerken van de denkbeeldige overheidsprestaties, alsmede ‘de feitelijke levering’ daarvan (de maatschappelijk relevante verwezenlijking), zowel concreet als apolitiek worden gedefinieerd om voor controle vatbaar te zijn.

De uitgaande geldstromen moeten vervolgens volledig op deugdelijke besteding worden gecontroleerd. Het AOQL-kwaliteitsverbeter- en controlesysteem is voor industriële kwaliteitscontrole ontwikkeld en gebaseerd op een uitgekiende wiskundige steekproefmethode. De gehele geldstroom van een jaar (jaarpopulatie) wordt verdeeld in bijvoorbeeld 52 weekpopulaties; AOQL staat voor average outgoing quality limit van de onderzochte subpopulaties.

Dit kwaliteitssysteem is goed toepasbaar op de controle van overheidsbestedingen en -prestaties. De weekpopulaties worden steekproefsgewijs onderzocht. Op grond van de steekproefuitkomsten kan de kwaliteit per week worden bijgestuurd. De niet goed bestede gelden worden geredresseerd en preventief werkende acties worden ondernomen om toekomstige foute besteding te voorkomen.

WINST

Door alle aangetroffen foute bestedingen te redresseren voldoet de jaarpopulatie ná controle aan de gestelde eisen van doeltreffendheid en waarborgen van rechtmatigheid. In de voorbereidende fase worden de aan individuele uitgaven te stellen eisen van doeltreffendheid en waarborgen van rechtmatigheid precies geformuleerd.

Iedere aangetroffen ‘fout bestede’ euro wordt grondig geanalyseerd en alle daaruit voortvloeiende corrigerende acties worden ondernomen. Ook worden systematische verbeteringen in de organisatie aangebracht. Hierdoor wordt de doeltreffendheid voortdurend verbeterd en worden de waarborgen voor de rechtmatigheid van de bestedingen steeds beter.

Deze zichtbaar gemaakte verbeteringen zijn een tegenhanger van het ‘winstbegrip’ in de supercycle van ondernemingen. AOQL is dus niet alleen een kwaliteitscontrolesysteem, maar vooral ook gericht op daadwerkelijke kwaliteitsverbetering. Uiteindelijk zou het doel bereikt kunnen worden dat alle uitgaande geldstromen van de overheid bijvoorbeeld maximaal 1 promille of minder fouten bevatten na controle.

Voor de werkwijze en de precieze positionering ten opzichte van de interne controle en accountantscontrole verwijs ik naar Veenstra en Heertje, ‘Doeltreffende administratieve controle door steekproeven’, in het Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, december 2006, en de daarin opgenomen literatuurverwijzingen.

Het is nu de tijd om de controlefocus van de overheid met AOQL scherp te stellen en de doeltreffendheid en de soliditeit van de overheidsbestedingen te verbeteren. Dit betekent winst voor zowel de overheid als voor de samenleving als geheel.

Dr s. Ruud H. Veenstra RA heeft een lange staat van dienst als openbaar accountant van grote en internationale ondernemingen (vanaf 1970) en als onafhankelijk accountancyconsultant (vanaf 1992). Daarnaast publiceert hij regelmatig over vakonderwerpen.