Veranderen doe je sámen

Verandering is tegenwoordig continu, omdat we willen – bijvoorbeeld voor een betere bottom line, omdat we moeten – bijvoorbeeld om niet achter te raken op de concurrentie, of omdat we geen keuze hebben – als er weer een lockdown komt. Het is dan makkelijk om vanuit de ivoren toren of voor de eigen afdeling op een rij te zetten hoe het allemaal anders moet. Succesvolle verandering als organisatie, met een hele grote groep, dat is hele andere koek.

Transformatie gaat dan ook heel erg vaak mis, soms een beetje, maar vaak ook helemaal. Toch kan het echt ook vanaf het begin helemaal goed gaan. Mits die verandering maar voor én door de groep gebeurt. Daarover heeft Madelon Eelderink, oprichter van 7 Senses, een boek geschreven: “Participatief Actieonderzoek” Op FM Dag 2020 kwam ze uitleggen hoe – en vooral laten zien dát het werkt.

Participatief actieonderzoek?

“Participatief actieonderzoek of PAO stelt mensen in staat om met elkaar complexe problemen aan te pakken,” legt Eelderink uit. “Organisaties zijn heel erg gewend om dingen ‘voor de medewerker’ te doen, dat maakt mensen passief. PAO is anders, omdat het niet top-down werkt.” Want een top-down benadering heeft nog een tweede probleem: een vraagstuk wordt top-down vaak anders geformuleerd, dan het wordt ervaren op de werkvloer.”

Met PAO gaat eerst bekeken worden wát het vraagstuk nu eigenlijk is. “Vaak hebben mensen het over verschillen. Eerst moet men dus op één lijn komen, om daarna sámen te praten: wat is óns vraagstuk?” En de kracht van PAO is dat het zich aan elke context aanpast. Zo is Eelderink zelf ook begonnen met PAO. “Tijdens mijn studie heb ik in een klein dorpje in Guatemala PAO gedaan. Ik was gefascineerd over wat methodiek doet met een groep mensen die echt hélemaal vást zit in de problematiek. Want zo ziet het er voor de betrokkenen echt uit: je zit vast, hebt geen uitzicht, je geeft elkaar de schuld.” Maar de methode werkte. Het resultaat was dat men als groep plannen ging maken die veel verder gingen dan wat ik had verwacht. Toen dacht ik: hoe is het mogelijk dat dit niet veel vaker gedaan wordt?”

Community-up

Probleemoplossing is doorgaans top-down. Maar dan wordt alles vóór je gedaan, het is passief, een mandaat van de leider. Het wordt bovenin bedacht en dan uitgerold. Dat levert wrijving en verrassing op. “Ook al omdat het doorgaans anders wordt gedefinieerd dan ervaren. Gevolg: minder motivatie en dus frustratie. Oók in de bovenlaag, want het doel wordt immers niet gehaald. Met de traditionele aanpak is de organisatie niet in beweging te krijgen.” Dat vraagt een hele andere benadering.

“Dan denk je wellicht aan de tegenhanger, bottom-up, maar dat is weer heel erg focust op de medewerker, niet op de groep. PAO daarentegen is community-up: de integratie van de twee staat voorop. Iedereen is er bij betrokken. Alle verschillende betrokkenen bijeen bepalen het vraagstuk.” Belangrijk daarbij is de instelling van de participanten: dúrf je eigen aannames aan de kaak te stellen. Wees er tróts op dat je iets fout kan hebben.”

Luister, analyseer, koppel terug

Het hele proces begint bij goed luisteren. “Onderzoek toont aan dat 80 procent van luisterinformatie wordt ‘gedownload’ en dan met name wat we snappen, kennen, en waar we het mee eens zijn. Dat betekent dus ook dat er 20 procent gemist wordt … één vijfde! Dáár kijk je naar bij PAO, door empathisch te luisteren.”

Geen enkel participatief actieonderzoek is hetzelfde, maar toch doorlopen ze allemaal dezelfde drie stappen:

1. Verzamel
Informatie, perspectieven, luister: hoe meer hoe beter, op welke manier ook.

2. Analyseer
Hoe zit het systeem in elkaar?

3. Feedback
“Dit is een belangrijk onderdeel van PAO, dat iedereen meteen te weten komt wat de anderen erover denken. Het is sociaal, men reflecteerten, herkent de eigen situatie.”

Wat volgt zijn actieplannen. Het sociale aspect geeft ruimte om te innoveren, samen te werken. “Zo van hoe pakken we dit aan? Hoe kan iedereen er op de eigen manier aan bijdragen?” Uiteraard verschilt het per sector, per groep. Een publieke organisatie is immers anders dan een bedrijf. “Ze lijken op elkaar, maar de hulpvraag is vaak anders. Een gemeente zal bijvoorbeeld de wijk ingaan, terwijl een bedrijf vooral intern bezig zal zijn.” Dat laatste verandert overigens, want om bij te blijven met de ontwikkelingen op blockchaingebied, moeten bedrijven wel samenwerken.

Op FM Dag 2020 heeft Eelderink PAO uitgelegd vanuit een hele andere context: haaien en vissers in het Caribisch gebied. Maar de methodiek is hetzelfde. Daar heeft ze met het publiek over gepraat, “zodat ze zelf de vertaalslag maken.”

Bekijk hier de video van Madelon Eelderink op FM Dag 2020.

(foto’s: Mandy Aileen Photography)