De ezel, de steen, en de risicomanager

21 juli 2020

Troje, Breda, en nu corona. Laat risicomanagement niet beheersen door het verwachte ongebeurde, maar door het onverwachte gebeurde.

Een serie blogs over risicomanagement.

Agamemnon staat op de top van een heuvel voor zijn koninklijke tent, in de verte kan hij de door hem belegerde stad Troje zien. Hij is moe van de jarenlange strijd van Grieken tegen Trojanen.

Door Rob van Erp en Wim Pauw. Van Erp is hoofd Corporate Risk bij Stedin. Pauw is partner bij Gilde van Adviseurs. Beide zijn ook universitair docent en trainer.

Troje 1184 v.Chr.

We schrijven het jaar 1184 voor onze jaartelling. Samen met een zijn generaals bespreekt Agamemnon de situatie. Odysseus is erbij, en ook een paar raadgevers: Auditmemnon en Riskmemnon.

Riskmemnon neemt het woord. “Ik heb samen met een aantal officieren en adjudanten een onderzoek gedaan. We zijn vannacht tot dichtbij de muur geslopen en hebben vastgesteld dat de muren te dik zijn om te breken en de poorten te stevig om te rammen. Ook zijn de wachters continue alert en staan er altijd veel boogschutters bovenop de muur. Een frontale aanval lijkt geen goede strategie.” Auditemnon voegt toe dat hij het verhaal van Riskmemnon kan bevestigen vanuit zijn eigen aanvullende onderzoek.

Het advies is goed, maar niet persé waarop Agamemnon hoopt. Hij kijkt de kring van generaals en raadgevers rond. Dan zegt Riskmemnon, “Laten we echter niet alleen kijken naar risico’s, maar ook naar kansen. Dus, hoe kunnen we dan wél binnen de muren van Troje komen … met een list misschien?” Odysseus reageert direct: “Ja, laten we met een aantal moedige strijders ongezien de stad binnenkomen en dan de poorten voor ons leger openzetten!”

Breda 1590

Aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog werd Breda ingenomen door de Spanjaarden. De stad was een belangrijk bezit van de leider van hun tegenstanders, Willem de Zwijger. Zijn zoon Maurits van Nassau wilde een einde maken aan deze reputatieschande. Als de Odysseus van dit verhaal, gaf hij opdracht tot ons Paard van Troje, het Turfschip van Breda, een van de grootste morele overwinningen uit die lange oorlog.

De schipper die regelmatig de turf naar het kasteel van Breda bracht, was een bekend gezicht voor de Spanjaarden. Hij was al heel vaak gecontroleerd en nooit was er iets gevonden, dus was men gestopt met zoeken: een vriendelijke groet was voldoende om de waterpoort voor hem open te maken en hem binnen te laten varen. Men zag geen risico dat gemanaged moest worden of transactie die geaudit moest worden

Maurits en de turfschipper daarentegen zagen de kansen. Ze bedachten het plan om onder de turf een groep soldaten de stad binnen te smokkelen, de poort te veroveren, het leger binnen te laten, en zo de stad terug te krijgen.

George Santayana, 1905

De van oorsprong Spaanse Filosoof Jorge Santayana is vooral wereldberoemd vanwege zijn uitspraak: “Wie de geschiedenis niet kent, is gedoemd ze te herhalen”. Die wijsheid is aan strategen en risicomanagers goed besteed: veel van wat wellicht kan gebeuren heeft al eens plaatsgevonden. Maar als je de geschiedenis kent, waarom blijven we ons dan zo vaak aan dezelfde steen stoten?

Risicomanagers helpen scenario’s te ontwikkelen, om bedrijven voor te bereiden op allerlei gebeurtenissen. Daarbij is het natuurlijk mooi om iets te verzinnen dat zich nog nooit heeft voorgedaan. Het is echter makkelijker – en wellicht zelfs effectiever – om voorbereid te zijn op gebeurtenissen die zich al wel eens hebben voorgedaan! De kans is zeer waarschijnlijk zelfs groter, dat iets zich herhaalt, dan dat iets voor het eerst gebeurt.

Denk daarbij aan natuurgeweld of – uw zag het al aankomen – een pandemie. Het Covid 19 virus is weliswaar nieuw, maar het idee van een wereldwijd virus natuurlijk niet. De pest, de Spaanse griep, HIV, SARS, Ebola, de Mexicaanse griep: er zijn meerdere malen virussen geweest, waarvan we het verhaal kennen. Maar welke lessen hebben we getrokken uit die gevallen?

Zwarte Zwaan?

In zijn bestseller ‘The Black Swan’ beschrijft Nassim Taleb dat de gebeurtenissen in de wereld veel meer random zijn, dan dat de meeste mensen vermoeden. Hij schrijft dat alle belangrijke gebeurtenissen uit de geschiedenis voortkomen uit totaal onverwachte gebeurtenissen, die een enorme impact hebben, en achteraf toch prima te verklaren zijn: de uitbarsting van de Vesuvius, de moord op Frans-Ferdinand, Tsjernobyl, de val van de Sovjet Unie, et cetera.

Een Zwarte Zwaan is ‘een gebeurtenis die grote consequenties gehad heeft en op dat moment onverwacht was.’ Volgens die definitie is het Covid-19 virus geen zwarte zwaan: er is immers regelmatig voorspeld dat er een nieuw virus aan zit te komen. Hooguit was het tijdstip onbekend. Waarom zijn veel overheden en bedrijven dan toch verrast? Waarom lagen er geen draaiboeken klaar?

Het coronavirus heeft als een Paard van Troje toegeslagen. We leren nog steeds onvoldoende van onze geschiedenis. Gaat deze crisis dat veranderen?

De blogs in deze serie: