Winstbegoocheling: doet Unilever het beter dan ASML?

Winstbegoocheling is de illusie dat de door bedrijven gepubliceerde resultaten correct zijn. Boekhoudregels (zoals IFRS en RJ) worden geschreven door en voor accountants. Daardoor creëren ze een werkelijkheid die voor controllers meestal niet de meest relevante bedrijfseconomische inzichten geeft. In mijn vorige blogs heb ik een operationele rentabiliteitsratio geïntroduceerd, de ROOI, die redelijk goed geschoond is voor discutabele boekhoudconventies en bedrijven goed onderling vergelijkbaar maakt.
De ROOI zet de EBITDA af tegen het oorspronkelijk geïnvesteerd vermogen (plus werkkapitaal) in een bedrijf. In mijn vorige blog heb ik de tien belangrijkste AEX bedrijven in een ranglijst gezet. Daaruit bleek dat twee bedrijven met kop en schouder boven de rest uitsteken: ASML (met een ROOI van 21 procent) en, ook tot mijn eigen verrassing, Unilever (20,6 procent). 

Tekortkoming ROOI

De ROOI heeft een belangrijke tekortkoming. Impliciet wordt namelijk verondersteld dat het oorspronkelijk geïnvesteerd vermogen eeuwigdurend in het bedrijf aanwezig blijft, er is geen terugverdienmechanisme voor de oorspronkelijke investering. Het maakt namelijk nogal wat uit of activa in een bedrijf tien jaar of twintig jaar meegaan.

Helaas laten de boekhoudregels toe dat activa geruisloos uit de boekhouding verdwijnen. Als een actief (bijna) volledig is afgeschreven en buiten gebruik wordt gesteld, verdwijnt het uit de historische kosten, zonder enige vorm van toelichting – hoewel het gaat om een aanzienlijke investering.

Bovendien heb ik de indruk dat veel bedrijven niet zorgvuldig omgaan met het verwijderen van buitengebruikgestelde activa uit de historische kosten. Het is bovendien geen belangrijk afvinkpunt voor de accountant. Afschrijvingstermijnen geven een indicatie van de verwachte levensduur, maar het zijn globale ex ante schattingen die onderweg regelmatig bijgesteld moeten worden. Het gaat juist om de ex post werkelijke levensduur. Hieruit blijkt weer dat boekhoudregels zijn opgesteld door en voor boekhouders en niet voor controllers.

Beste operationele prestaties

Hoe dan ook, mijn intuïtie zegt me dat de vaste activa binnen een bedrijf als Unilever langer meegaan dan bij ASML. Er verdwijnt dus minder geld via de buitengebruikstelling van activa en er is minder behoefte aan vervangingsinvesteringen. Dat zou betekenen (met voorbehoud van een kloppende intuïtie) dat Unilever het bedrijf met de beste operationele prestaties in de AEX is.
De volgende keer ga ik in op mogelijke correcties van de ROOI voor de levensduur van de activa.

Loek Radix is zelfstandig ondernemer en legt zich toe op interim-management, toezicht en coaching. Hij was onder meer corporate controller van een grote beursgenoteerde onderneming en auteur van 'Winstbegoocheling, handboek voor de kritische controller'  Het bovenstaande is ontleend aan zijn boek. Radix is bereikbaar onder loek.radix@gmail.com.