Prof. Camfferman ‘Wachten op brede toepassing van Integrated Reporting’

Integrated Reporting loopt nu nog niet zo’n vaart, maar daar komt verandering in, verwacht Kees Camfferman. Hij is hoogleraar Financial Accounting aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Maatschappelijke, technische, economische en andere trends worden weerspiegeld in de financiële verslaggeving van bedrijven en andere organisaties. De Industriële Revolutie en de voortgaande internationalisering van handel en industrie hebben geleid tot allerlei verslaggevingstechnische innovaties, harmonisaties en grote en kleine aanpassingen, culminerend in de breed gedragen International Financial Reporting Standards voor financiële jaarverslagen van bedrijven. IFRS is alleen geen eindpunt, maar een tussenstation.

“Er is in elk geval al decennia druk op bedrijven om meer dan alleen financiële informatie te verschaffen”, zegt Camfferman. “Vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw namen aandeelhouders steeds minder vaak genoegen met jaarverslagen die niet meer dan een balans en resultatenrekening bevatten. Zij wilden aanvullende informatie over de context waarin de ondernemingen opereerden, in elk geval over de strategie en de verwachte resultaten en risico’s.”

“Vanaf de jaren zeventig nam de maatschappelijke druk op onderneming toe om rekenschap af te leggen van hun verantwoordelijkheden jegens de werknemers, de samenleving, het milieu en alle andere ‘stakeholders’.” Aan de CEO, CFO en andere bestuursleden de taak om een balans te zoeken tussen alle bij het bedrijf betrokken partijen, waarvan het voor zijn continuïteit afhankelijk is – niet alleen de aandeelhouders, maar ook de werknemers, de omwonenden van het bedrijf, het milieu en de politiek. De onderneming geldt als een knooppunt van al die belanghebbenden ofwel ‘stakeholders’, en met al die belanghebbenden wordt bij het bedrijfsbeleid rekening gehouden.

“Shareholder- en stakeholderdenken versterkten elkaar; ze vormden krachten die samen op het bedrijfsleven in werkten”, aldus Camfferman. “Veel ondernemingen zijn daarin mee gegaan”, voegt hij toe. Zij realiseren zich dat ze een ‘licence to operate’ hebben van de omgeving. Zij zien in dat als ze iets doen wat die maatschappij niet zint, ze gevaar lopen die ‘vergunning’ kwijt te raken. Zij kunnen zich dit eenvoudigweg niet permitteren. Er gaan zelfs stemmen op dat er helemaal geen tegenstelling is tussen het streven van ‘shareholder value’ en het streven naar ‘stakeholder value’. Dat bedrijven door hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen op termijn hun winstgevendheid veilig kunnen stellen. Dat ze alleen zo de kans reputatieverlies en andere risico’s kunnen verkleinen. Dat ze mogelijkerwijs zelfs kunnen verdienen aan MVO door ‘shared value’ te creëren, zoals Harvard-econoom Michael Porter het noemt: door als bedrijf je activiteiten zo in te richten dat je én goed doet voor de omgeving én er zelf financieel beter van worden.

Kinderspel

Hoe dan ook: ondernemingen zijn overtuigd dat ze er goed aan doen rekening te houden met wat de omgeving wil en verder te kijken dan de neus van de aandeelhouder lang is. Om niet alleen naar winst te streven, maar ook goed te zijn voor medewerkers, niet al te veel te vervuilen – door zich niet alleen te richten op ‘profit’, maar ook op de consequenties voor ‘planet’ en ‘people’ en alle drie deze heren te dienen door maatschappelijk verantwoord te ondernemen (MVO). Dit heeft ertoe geleid dat financiële verslagen werden uitgebreid met sociale jaarverslagen, milieu-effectrapportages en andere rapporten waarin ondernemingen verantwoording aflegden over hun ‘Corporate Social Responsibility’. Maar dit alles is kinderspel vergeleken bij Integrated Reporting, waarin de ideeën over MVO en shared value veel verder worden uitgewerkt.  

De gedachte achter Integrated Reporting is simpel: in plaats van te volstaan met allerlei rapportages naast elkaar, kunnen ondernemingen die rapportages wellicht tot één geïntegreerde, allesoverkoepelende rapportage samenvoegen. In 2013 heeft het International Integrated Reporting Council (IIRC) een raamwerk gepubliceerd waarin Integrated Reporting wordt omschreven als een verslaggevingsproces dat leidt tot inzicht in de totale waardecreatie van een onderneming.  Bedrijven moeten relevante informatie geven in hoe de verschillende soorten kapitaal zich hebben ontwikkeld – niet alleen financieel (profit), maar ook het menselijk kapitaal (people) en natuur en milieu (planet). Kapitaalbronnen (niet alleen financiële capitals en de samenhang (ook met financial capital) inzichtelijk maken. Het raamwerk van de IIRC heeft gezag, maar is zeker niet overal ter wereld ingeburgerd. “In landen als China en de VS wordt het bijvoorbeeld nauwelijks gebruikt”, aldus Camfferman.

Anders ligt het in Europa. Veel grote Nederlandse ondernemingen passen het raamwerk bijvoorbeeld toe om te voldoen aan de Nederlandse wetgeving uit 2017 op basis van een Europese richtlijn. Let wel: de Nederlandse wet verplicht niet tot Integrated Reporting, als de bedrijven maar op een of andere manier laten zien hoe zij in hun bedrijfsvoering en waardeketen omgaan met sociale, milieu- en personeelsaangelegenheden, eerbiediging van mensenrechten en bestrijding van corruptie en omkoping is het al voldoende. Er zijn ondernemingen die geïntegreerde jaarverslagen publiceren die zijn gebaseerd op het IIRC-raamwerk, bijvoorbeeld Aegon, AkzoNobel, BAM en Randstad. Maar andere ondernemingen gebruiken heel andere rapportagesystemen.

Hindernissen

Voordat Integrated Reporting volledig ingeburgerd kan raken, moeten de nodige hindernissen ook nog worden overwonnen. Een eerste probleem is dat de holistische benadering die Integrated Reporting ervoor zorgt dat verslaggeving vele malen lastiger dan verslaggeving die zich beperkt tot de eigen bedrijfsactiviteiten. MVO is veelomvattend en heeft betrekking op allerlei partijen: MVO is eerder integraal ketenbeheer dan oud papier inzamelen binnen het bedrijf, eerder lifecycle analysis (om de milieubelasting van de wieg tot het graf van een product te bepalen) dan alleen beperking van de CO2-uitstoot. Breng dat maar eens allemaal in kaart.

Een tweede probleem is dat het lastig is alles een precieze waarde toe te kennen. Peter Bakker, voormalig topman van TNT Post en nu onder andere voorzitter van de World Business Council for Sustainable Development, heeft ooit gezegd dat ‘accountants de wereld kunnen gaan redden’, mits de verslaglegging ingrijpend wordt aangepast. Zijn redenering: als de verslaglegging van een bedrijf laat zien wat de impact is op de maatschappij en daarbij ook de relatie legt met waardecreatie, komt er veel verandering op gang. Bedrijven worden dan door hun cijfers gestimuleerd om de juiste dingen te doen. Dankzij de accountants die verslagen die meer omvatten dan alleen financiële gegevens kunnen opstellen en controleren. Camfferman is daar wat minder zeker van. “Dat is in lijn met de True Pricing-theorie, die ervan uitgaat dat je de integrale maatschappelijke kostprijs van een product kunt bepalen. Ik geloof daar niet in, althans niet als praktische toepassing. Wat is bijvoorbeeld de maatschappelijke schade als Amazon naar Nederland komt en hele winkelstraten wegvaagt? Nog los van de vraag bij wie de kosten moeten neerdalen. Let wel: “Ik denk wel dat het goed is goed is om te beginnen met hele globale analyses van maatschappelijke impact, die kunnen bijdragen tot gedragsverandering waar Bakker op doelt.  Je moet alleen niet de illusie hebben dat je heel ver komt en alle ramificaties van bedrijfsactiviteiten in kaart kunt brengen.”

Kansen

Deze problemen zullen niet van de dag op de andere worden opgelost. “Toch tekent zich een toekomst af waarin Integrated Reporting breed wordt toegepast”, zegt Camfferman. “Er hoeft zich maar één grote milieuramp te voltrekken, en de roep om maatregelen om herhaling te voorkomen zwelt aan. Een van de makkelijkste maatregelen die je dan als politicus kunt nemen is de informatieplicht van ondernemingen uit te breiden. De vrijheid die ondernemingen nu hebben om te rapporteren zal dan plaatsmaken voor een grotere uniformiteit. Er zullen strengere regels komen.” Dat kan natuurlijk leiden tot nieuwe rapportages bovenop de bestaande, denk aan rapportages over de CO2- of stikstofuitstoot. Tot verdere fragmentatie, met andere woorden. Maar op termijn is integratie kansrijker, volgens Camfferman. Niet alleen aandeelhouders, de politiek en allerlei maatschappelijke groeperingen dringen nu al aan op verdere stappen richting Integrated Reporting. “Ondernemingen willen het vaak ook. In de eerste plaats omdat ze er naar streven hun rapportageprocessen te vereenvoudigen. Daarnaast hopen ze beter inzicht te krijgen in de risico’s die ze lopen.”