Oud-bankier McGown (spreker FM Dag 2023): “6 jaar gevangen bij Al Qaeda hebben mij ook bevrijd”

Stephen McGown komt op 19 april naar de FM Dag om te spreken over zijn jaren als gevangene van de Afrikaanse Al Qaedagroep,  AQIM. De de oud-bankier deelt met een selecte groep zijn belangrijkste ervaringen en levenslessen. In aanloop naar het evenement sprak FM.nl met de Zuid Afrikaan: “Als ik zes jaar lang in een voortdurende staat van woede had verkeerd, was ik een gebroken man geweest.”

• Stephen McGown heeft bijna zes jaar gevangenschap bij Al Qaeda overleefd, langer dan wie ook.

• Oud bankier is gesterkt door ontvoering; “Geleerd dat je weinig nodig hebt om een rijk leven te leiden”

• Volgens de Zuid Afrikaan is bezit al te vaak ballast; “Agility is gebaat bij eenvoud”

• Lange termijn doel is belangrijk, maar het gaat om vervulling van het dagelijkse leven

Stephen McGown ‘had het wel gezien’ in Londen toen hij eind 2011 een lange motortocht maakte van Europa naar Zuid-Afrika. Zeven jaren had hij in ‘The City’ als bankier gewerkt. Maar nu was hij van plan om terug te keren naar zijn geboorteland en met de vrouw, die hij in Londen had ontmoet. Hij wilde een gezin stichten en de boerderij van zijn familie te beheren. 36 jaar was hij pas; een nieuw leven voor zich. Het liep anders dan verwacht.

De ontvoering door Al Qaeda
Op 25 november 2011 werden McGown, de Nederlander Sjaak Rijke en de Zweed Johan Gustafsson ontvoerd uit een hotel in de Malinese stad Timboektoe. De vrouw van Rijke kon zich nog tijdig verstoppen terwijl de 58-jarige Duitser Martin A. werd doodgeschoten toen hij zich verzette. McGown, Gustafsson en Rijke werden naar buiten gesleept en gedwongen op een vrachtwagen onder een net te gaan liggen.

Videoboodschap
Ergens in de noordelijke woestijn van Mali werden ze uit het voertuig getrokken. De drie mannen kregen roze, rode en oranje shirts om en moesten een videoboodschap inspreken. Daarin spraken ze uit dat ze waren ontvoerd door Al Qaeda in de Islamitische Magreb (AQIM), een Afrikaanse subgroep binnen Al Qaeda. Deze terroristische bende nomaden vocht al sinds 1990 tegen de Algerijnse regering en financierde zichzelf door sigaretten te smokkelen en door westerse toeristen te ontvoeren.

Contact stop
In de eerste zes maanden van zijn gevangenschap mocht McGown incidenteel met zijn familie communiceren. Maar toen de Franse strijdkrachten in Mali arriveerden, kwam daar een einde aan. Rijke werd in april 2015 bevrijd door Franse troepen, Gustafsson kwam ruim twee jaar laten vrij. McGown pas daarna, in augustus van datzelfde jaar.

‘Ga maar, je bent vrij’
Destijds ging het verhaal dat hij zijn vrijlating had te danken aan de bemiddeling van Gift of the Givers Foundation, een Zuid-Afrikaanse hulporganisatie. Er zou 3,5 miljoen euro aan de ontvoerders zijn betaald. Maar het is ook best mogelijk dat zijn ontvoerders hem uit mededogen hebben laten gaan. “Het is niet duidelijk. Misschien dat de Zuid-Afrikaans regering losgeld heeft betaald, maar dat is twijfelachtig. Al Qaeda heeft mijn vrijlating namelijk niet als een marketingstunt gebruikt. Ik ben niet gefilmd bij een zak geld die werd open geritst, mijn ontvoerders hebben geen foto’s van me gemaakt waarop ik juichend lach omdat ik bevrijd ben. Ik kreeg een duwtje in de rug met de mededeling dat ik mocht gaan. En dat was dat.”

Vergeten
Bij zijn terugkeer bracht de Zuid McGown enkele dagen in het ziekenhuis door met koorts en hoofdpijn. Hij had problemen met zijn ogen, hij had rugpijn en hij ervoer geheugenverlies. Daarbij moest hij het nieuws verwerken dat zijn moeder tijdens zijn gevangenschap was overleden. Maar bovenal was hij opgelucht. Hij grapte dat hij blij was met zijn lange baard – hij zag er uit als Catweazle – maar dat hij zijn woeste haardos wel zou laten knippen. Hij liet weten dat hij zijn ontvoerders geen haat toedroeg. Hij wilde vooral verder met zijn leven. “McGown wil ‘vergeten en vergeven’ wat er gebeurd is”, maakte de Huffington Post daarvan. Ten onrechte, althans wat dat ‘vergeten’ betreft.

Boek, film en lezingen
De goedlachse McGown – inmiddels gladgeschoren en met kortgeknipt haar – heeft een boek geschreven over zijn bijna zes jaar als gevangene van Al Qaeda, dat bekroond is met een South African Book Award. Intussen wordt het boek verfilmd. Daarnaast houdt hij de ene lezing na de andere; op 19 april komt hij naar de FM Dag.

Les 1: Geen terugkeer naar kapitalistische leefstijl
“Ik wilde verder met mijn leven, dat wel. Maar heb mijn ontvoering nooit willen vergeten”, zegt McGown. “Ik zie sowieso niet in hoe ik het zou kunnen vergeten. Ik geloof dat je de reis bent die je in je leven aflegt. Mijn ervaringen hebben me gevormd en gemaakt tot wie ik ben. Vergeten zou betekenen: een stuk van mezelf ontkennen. Daarmee zou die hele ontvoering zinloos zijn, terwijl ik er lessen van heb geleerd die voor mij van onschatbare waarde zijn. Al met al heeft het me meer opgeleverd dan afgenomen – ondanks alle pijn en verdriet die mijn familie en ik hebben moeten doorstaan. Dat allemaal vergeten? Dat zou tragisch kunnen uitpakken: het zou een terugkeer kunnen betekenen naar mijn eerdere wereldlijke, kapitalistische levensstijl.

Les 2: Gevangenschap als bevrijding
Wat was er dan mis met dat leven dat hij vroeger leidde? Het was een leven waarin het grotendeels draaide om materiële bezittingen. En bezit is ballast, heeft McGown geleerd. “Een leven waarin je teveel bezit is ook een leven waarin je teveel aandacht besteedt aan zaken die er niet werkelijk toe doen. Veel bezit betekent veel verantwoordelijkheden en veel stress. Wie een tweede huis heeft, zal erover kunnen meepraten: het betekent extra verzekeringen, meer reparaties, allerlei onderhoudskosten. Je leven wordt complexer.”

Les 3: Te veel in ban van bezittingen
McGown vervolgt: “En voor je het weet – ook omdat het door de maatschappij wordt aangemoedigd – raak je verstrikt in allerlei zaken die er niet werkelijk toe doen. Je raakt jezelf kwijt. Je bankrekening vullen wordt dan het doel in je leven – terwijl je echt niets hebt aan al dat geld als je dood bent. Je raakt vervreemd van de mensen om je heen. Je wordt er egocentrisch van. Gaat ruzie maken over kleine dingen, zoals waarom de was niet uit de wasmachine is gehaald. Anderen de schuld geven omdat jij ongelukkig bent. Kortom: wie in de in de ban van zijn bezittingen is, leidt al snel een tragisch, onvervuld leven.”

‘Gevangen zijn’ is ‘licht leven’
Het leven in gevangenschap was een ander uiterste. Een leven zonder bezit, en zonder de bijbehorende zorgen. Een ‘lichter leven’, noemt de voormalige bankier het. Geen zorgeloos leven, dat niet, want uiteraard levert de wetenschap dat elke dag je laatste kan zijn ook stress op. “Maar moeilijke tijden kunnen je helpen te beseffen wat echt belangrijk is in het leven. Mijn omstandigheden waren bovendien eenvoudig, zonder al die dagelijkse verplichtingen van vroeger en zonder allerlei verwachtingen waaraan ik vond dat ik moest voldoen. Ik had ik alle tijd voor contemplatie.”

Na de bankenbonus volgt het zelfinzicht
En toen bleek de gevangenschap van de ontvoerde Stephen McGown ook een bevrijding: “Ik ontdekte gaandeweg dat ik al die bezittingen van vroeger niet nodig had. Dat die bonus aan het einde van de maand minder belangrijk was dan mijn gezondheid, zelfs minder belangrijk dan het eten van de volgende dag. Dat al die triviale zaken waar ik me vroeger druk over had gemaakt er niet werkelijk toe deden – een maand zonder douche is niet het einde van de wereld, zag ik al snel in. En ik leerde mezelf beter kennen, en leerde inzien dat ik dat leven van vroeger over mezelf had afgeroepen. Dat het mijn eigen keuze was geweest. Dat ik anderen niet de schuld moest geven als ik een slechte dag had, maar dat alleen aan mezelf te wijten had – aan mijn levensinstelling. Dat ik met een andere, positievere instelling de manier waarop ik me gedroeg een beter, waarachtiger leven zou kunnen leiden.”

Goede overlevingsstrategie
Het was een goede overlevingsstrategie. “Beter in elk geval dan zes jaar lang in een voortdurende staat van woede te verkeren. Dat zou me hebben gebroken.” Hij leerde zichzelf Arabisch en Frans, hielp mee in de keuken, deed allerlei klusjes. Hij genoot van de prachtige woestijnlandschappen, de vogels die over de Sahara vlogen, de sterrennachten, de wisseling van de seizoenen. En ging zichzelf gaandeweg als een soort toerist zien en zijn ontvoerders als zijn gidsen. Hij zocht toenadering tot zijn ‘reisleiders’, bekeerde zich zelfs tot de islam. En wist – tot op zeker hoogte – vriendschap met hen te sluiten, al merkte hij wel dat ze dichtklapten als hij te veel vragen stelden. “Het waren kinderen”, zegt hij. “Meestal waren ze gewoon aan het dollen. Ik deed maar al te graag met hen mee. Ik kon meestal beter met hen opschieten dan met mijn medegevangenen, die vaak boos en chagrijnig waren.” Zelfs de leider van de terroristen had goed in zich, constateerde McGown.”Hij plaatste zichzelf niet op een voetstuk, maar behandelde me als een gelijke. Hij zette thee voor me, en maakte eten klaar.”

Shawshenk Redemption
Uiteraard sluimerde al die tijd de hoop dat hij ooit terug zou kunnen keren naar de vrije wereld. Maar – om Shawshenk Redemption te citeren – ‘Hope is a dangerous thing. Hope can drive a man insane.’ En zó is het, zegt McGown: “Hoop kan je op de been houden. Maar teleurstelling ligt op de loer: als je er achter komt dat het je hoop vals was, keert die hoop zich tegen je. Ik had een Brits paspoort, en aangezien de Britse regering zich altijd zeer fel tegen Al Qaeda heeft gekeerd, was de kans dat ik levend zou vrijkomen was minimaal. Zo werd me ook vaak te verstaan gegeven. Het heeft me bijna de wil om te leven ontnomen. Maar ik heb mijn levenslust hervonden toen ik eenmaal had besloten om te genieten van wat de dag me bracht om mijn vreugde met anderen te delen. Ik heb de hoop op bevrijding nooit meer losgelaten. Maar ook niet mijn gedachten laten domineren. De reis was belangrijker geworden dan het doel.”

Boodschap aan bedrijfsleven
Sinds die reis toch tot een einde is gekomen, is McGown een gelouterd man. Hij is bovendien overtuigd dat anderen kunnen leren van zijn ervaringen, ook in het bedrijfsleven. Dat ze er goed aan doen om ‘licht’ door het leven te gaan, zonder allerlei overbodige bagage. “Houd de zaken simpel, vermijd ‘over engineering’, waak voor bureaucratische rompslomp en vermijd uitstelgedrag. Dat komt de wendbaarheid van je bedrijf ten goede – en welk bedrijf wil er niet ‘agile’ zijn?!”

Gemeenschaplijkheid als mooie reis
Tegelijkertijd onderkent hij dat altijd lastig kan zijn om goed in te spelen veranderingen, ook voor bedrijven die eenvoud hoog in het vaandel hebben staan. “Nieuwe, onbekende situaties kunnen angstaanjagend zijn. Zeker wanneer de cultuur van het bedrijf giftig is: dan kunnen collegiale relaties onder druk kapot gaan en levens worden beschadigd. Maar als je met elkaar aan een gemeenschappelijk doel kunt werken en daar samen vreugde aan kunt beleven – dan heb je waarschijnlijk een mooie reis voor de boeg.”