Shell en overnames in het spoor van de energietransitie

Want aandeelhouders gaan vooral voor het grote geld. Dat weer wordt binnengehaald met de productie van traditionele brandstoffen. Dromen van zon, wind en schoon. Euro’s verdienen met fossiel, uitstoot en vies. 

Shell zit in de hoek waar de juridische klappen vallen. Milieudefensie kondigt een rechtszaak aan als het concern niet snel stappen zet om de uitstoot van broeikasgas drastisch te verminderen. En ook in de Verenigde Staten wacht het Nederlands-Britse bedrijf een reeks processen. Net als in Italië, vanwege vermeende onregelmatigheden rond de aankoop van een Nigeriaans olieveld. Op de lijst ‘meest vervuilend wereldwijd’ staat Shell negende. En dan volgt volgende maand tijdens de aandeelhoudersvergadering ook nog een motie van het activistische Follow This.

Als ‘vervuilend’ bekend staande oliereuzen duiken steeds vaker op ‘groen’. Eerder legden Harald Swinkels en Pieter Schoen op deze website al uit waarom zij hun Nederlandse Energie Maatschappij (NLE) onder geen beding wilden verkopen aan een grote corporate als Shell. Dat zelf weer in de race lijkt om het braafste jongetje van de klas Eneco in te lijven. De energietransitie zorgt voor opvallende overnames en fusies. En heftige reacties.
Zo wordt de belangstelling van Shell om duurzame energieleverancier Eneco op te slokken, door lang niet iedereen als positief en gewenst beschouwd.

Hoogleraar Hans Schenk, kroonlid van de Sociaal-Economische Raad, is een van de criticasters. “Grote marktpartijen hebben een ingeboren neiging innovatie tegen te houden”, zei hij eerder al.  En de zich ‘scientivist’ noemende Jan Rotmans, hoogleraar Transitie en Duurzaamheid aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, sprak tijdens een symposium dat de gemeente Amstelveen onlangs organiseerde van ‘wishful thinking’ als mensen menen dat Shell groener wordt van Eneco. De bijeenkomst was voor de 53 gemeenten met aandelen Eneco – driekwart wil verkopen, geld cashen en dat vervolgens in eigen stadsprojecten steken.
De Brits-Nederlandse multinational zou er slechts op uit zijn het ‘kroonjuweel van de energietransitie’ op te knippen en uit te kleden. Het prijskaartje dat aan Eneco bungelt, 2,5 miljard euro? Peanuts voor Shell! Om maar even terug te kijken: in 2016 koopt de olie- en gasreus voor 63 miljard euro de Britse BG Group, tot dan de grootste Nederlandse overname uit de geschiedenis.

Transitie stap achterwaarts

Met hun kritiek op het overnamebeleid van Shell wijzen deskundigen en analisten op de eerdere verkoop van Nuon en Essent aan respectievelijk het Zweedse Vattenfall en het Duitse Rheinisch-Westfalisches Elektrizitätswerk (RWE). Nadat de deals rond waren, bleek er plotseling nog maar bar weinig aandacht voor innovatie en groen, zo concludeerde de Consumentenbond na onderzoek. Bij overnames door grote spelers maakt de zo broodnodige energietransitie vaak een stap achterwaarts, is de conclusie. Shell liet vorig jaar weten dat het in 2050 de helft minder CO2 hoopt uit te stoten. En in een scenariostudie stelt het bedrijf dat het mogelijk is om in 2070 klimaatneutraal te zijn. Maar volgens critici allemaal nog steeds volstrekt onvoldoende. En die bedenkingen komen niet alleen van milieuclubs. Follow This, de door Mark van Baal opgerichte groep aandeelhouders die Shell van binnenuit wil vergroenen, zal dinsdag 22 mei op de AVA van zich laten horen.  

Flirten met ‘groen’

Follow This deed tijdens de vorige AVA Shell een voorstel waarmee de olie- en gasmaatschappij wordt gedwongen sneller en ingrijpender in duurzame energie als zon en wind te investeren. Op vriendelijke toon. ‘Steun Shell zijn doelen in lijn met Parijs te brengen.’ De resolutie werd door lang niet iedereen op prijs gesteld. Engagement werkt wel, maar slechts op de lange duur. Zoveel was wel duidelijk. Grote pensioenfondsen stemden tegen, omdat Shell niet verantwoordelijk kon worden gehouden voor uitstoot die klanten met producten van Shell veroorzaken. Op 22 mei zal Follow This een derde resolutie tijdens AVA nummer drie indienen.

Daarvoor komt steeds meer steun. Een verdubbeling vorig jaar ten opzichte van 2016. Met in totaal slechts 6 procent, maar toch. Verandering hangt in de lucht, menen ze bij Follow This. Eén ding is écht zeker: het einde van fossiele brandstoffen is nog lang niet in zicht. Bij Shell wordt vooral wat geflirt met ‘groen’, zo is althans de indruk. Nadat topman Ben van Beurden in januari aankondigde voor een belangrijk deel te willen inzetten op schaliegas, een van de meest vervuilende manieren van gaswinning, lijken toekomststrategie en overname-politiek van een van de grootste energie-multinationals ter wereld zwalkend. Sowieso pijnlijk, die gok op schaliegas. Omdat Shell eerder met grote verliezen en de staart tussen de benen die vanwege allerlei milieuaspecten omstreden winning in de Verenigde Staten beëindigde.

Wel willen, niet echt kunnen

Shell wil wel, maar kan niet voor 100 procent, niet met volle overgave. Omdat het grote geld nog steeds met olie en gas wordt verdiend. Omdat de meeste aandeelhouders conservatief denken. Omdat zij zekerheid willen over het verdienmodel van Shell. Dat ‘wel willen’ van Shell wordt bewezen met recente aankopen. Zo nam het een belang van 44 procent in het Amerikaanse Silicon Ranch, ontwikkelaar en beheerder van zonneparken. Naar verluidt voor 200 miljoen dollar. En eerder was daar natuurlijk de opvallende aankoop van het Amsterdamse NewMotion, een van de grootste aanbieders in europa van laadpalen voor elektrische auto’s.
Dat botsende culturen en een gebrek aan synergie tussen het groene NewMotion en het ‘zwarte’ Shell het eerste bedrijf intern zou verscheuren, wordt gelogenstraft door CEO Sytse Zuidema. De topman op de NewMotion website: “Wij zijn erg blij met deze sterke investeerder, die onze missie volledig ondersteunt en ons in staat stelt verder te groeien in Europa. Op een moment dat de transitie naar elektrisch rijden in volle gang is. Het is geweldig dat onze missie en het rotsvaste geloof in een minder vervuilende energiebron zo sterk wordt onderschreven door Shell, een van de meest toonaangevende energiebedrijven ter wereld.”

Ultra-snelladers

Ook branchegenoot Allego – uitbater van 7500 laadpalen in de Benelux, Duitsland, Frankrijk en Engeland – zou op het verlanglijstje van Shell staan. Deze dochter van netbeheerder Alliander beschikt onder andere over ultra-snelladers die tot 350 kW kunnen leveren en staat in de etalage. Dan is er nog een reeks aan kleine en wat grotere groene aankopen van het bedrijf dat eind november vorig jaar nog schrijft over ‘een strategie die op dit moment draait om de leiderschapspositie in olie en gas te versterken’. Pas in een volgende zin wordt dan verwezen naar de energietransitie en naar een ‘energiesysteem met lage uitstoot van koolwaterstoffen’.

Tot 2020 wil Shell tussen 1 en 2 miljard dollar investeren in nieuwe energie, tussen de 4 en 8 procent van de totale geplande investeringen per jaar (25 à 30 miljard dollar). Veel te weinig, zeggen hoogleraren. Best oké, menen analisten. Immers: als beursgenoteerde reus moet Shell rekening houden met aandeelhouders, met rendement. Met wat de klant wil, dat ook. En wereldwijd is dat nog steeds vooral olie en gas. “Bovendien is die lange termijn energietransitie zeker óók zaak van de overheid. En juist daar ligt – met elke vier jaar een nieuwe regering, andere partijen én dus aangepast beleid – het daadwerkelijke probleem als het de transitie-kalender betreft.”

Olie uit instabiel Libië

De kritiek van menig expert ten spijt, Shell lijkt alle opties open te houden. Wordt duurzame energie steeds groter, dan zijn ze toch – al is het niet met maximale efforts – op verschillende markten en niveaus ingestapt. Anderzijds wordt de deur naar de core business sinds 1890 – fossiele energie dus – bepaald niet op slot gedaan. Sterker; Shell is druk met olie uit het politiek instabiele Libië en bouwt, voor het eerst sinds 2008, een bemande olie-installatie op de bodem van de Noordzee. Nodig ook, omdat volgens het International Energy Agency de vraag naar energie komende twintig jaar met 30 procent zal stijgen, zo wordt gemeld in de World Energy Outlook 2017. En met alleen meer zonnepanelen en windmolens kan die steeds grotere mondiale honger naar energie – nu vooral vanuit China en India, straks nóg meer door vraag uit Oost- en West-Afrika – niet worden gestild.
Dan is er nog dat imago, die uitstraling van Shell. Want door het – al dan niet gedwongen – accent op fossiele energie te leggen, is die bij het grote publiek tanende. Waarbij een reeks rechtszaken ook al niet helpt. Zo procedeert de stad New York tegen het Brits-Nederlandse bedrijf vanwege ‘bijdrage aan opwarming van de aarde’. En ook de staat Californië heeft Shell op de korrel. De Amerikanen eisen miljarden dollars van Shell, BP, Chevron, ConocoPhilips en Exxon Mobil. De vijf oliegiganten zouden moeten betalen voor maatregelen om kustbescherming en riolering te verbeteren. En ook nog eens voor voorlichtingscampagnes om New Yorkers te leren hoe zich te beschermen tegen gerezen temperaturen. “Om winst te maken, hebben ze de bevolking met opzet misleid, die oliebedrijven,” meent burgemeester Bill de Blasio. Ook worden aandelen in olie- en gasconcerns van de vijf New Yorkse pensioenfondsen, met een waarde van in totaal 5 miljard dollar, versneld verkocht.

Hooggeplaatste Nigerianen

Pijnlijker voor Shell is een andere juridische procedure, die onlangs voor de rechtbank van Milaan begon en op maandag 14 mei wordt vervolgd. Shell en de Italiaanse oliemaatschappij Eni zouden op grote schaal steekpenningen hebben betaald om een olieveld in de Nigeriaanse Golf van Guinee binnen te hengelen. NGO Global Witness bracht de zaak aan het rollen en spreekt van het grootste corruptieproces ooit. Vanwege de 1,3 miljard dollar die met de koop van olieveld OPL245 – bijna 2000 vierkante kilometer ten zuiden van de Niger Delta, met een geschatte omvang van 9 miljard vaten ter waarde van 450 miljard dollar – zou zijn gemoeid. Eni en Shell zijn sinds 2011 voor de helft eigenaar. Maar het geld dat voor OPL245 is betaald, zou vooral bij hooggeplaatste Nigerianen zijn beland. Onder wie toenmalig president Goodluck Jonathon, alias GLJ.
De Italiaanse openbaar aanklager Fabio de Pasquale verzocht de rechter in Milaan om, behalve de twee oliebedrijven zelf, Eni-CEO Claudio Descalzi en zijn voorganger Paolo Scaroni te vervolgen. Van Shell moeten, naast twee hoge managers, ook door het bedrijf ingehuurde voormalige spionnen van geheime dienst MI6 – John Copleston en Guy Colgate – voor de rechter verschijnen. Het duo werd door Shell als consultants op locatie ingehuurd.
Hun e-mails lekten vorig jaar uit en toen zou zijn gebleken dat de Shell-top op de hoogte was van onder tafel beland geld. Zo zouden ‘aanzienlijke inkomsten naar GLJ stromen’. Shell heeft laten weten teleurgesteld te zijn over het besluit om tot vervolging over te gaan en stelt dat integriteit tot de kernwaarden behoort. “Voor omkoping of corruptie is in ons bedrijf geen plaats.” Gênant: op verzoek van de Italiaanse justitie vallen op 17 februari 2016 dertig FIOD-rechercheurs het Shell hoofdkantoor in Den Haag binnen. Vanuit de directie-vertrekken worden 1800 pagina’s aan documenten en e-mails meegenomen.

Londense taxidienst a la Uber

Shell en Eni hebben niet alleen die bedenkelijke ‘Nigeria connectie’. Eerder verkocht Shell 32,5 procent belang in het Australische schaliegasveld Evans, 300 kilometer noordelijk van Darwin. En als Eneco wordt overgenomen, komt Eni ook weer om de hoek kijken. Want het kapitaalkrachtige Eneco nam de Belgische tak van Eni over.

Shell zelf heeft met de overname van FarePilot in Londen mogelijk goud in handen. Volgens de Financial Times diende het olie- en gasconcern bij de vervoersautoriteit een aanvraag in om een taxidienst te mogen starten. FarePilot laat chauffeurs zien waar veel vraag is naar taxi’s. Shell bezit 75 procent van de aandelen en zou al druk zijn met het benaderen van chauffeurs. Al is er officieel nog geen besluit of het project wordt doorgezet. Omdat Uber – met 40.000 chauffeurs in de Britse hoofdstad – vorig jaar zijn Londense vergunning verloor, lijken hier kansen te liggen. Het past in het rijtje andere aankopen. Want als traditionele tankstations – en dus ook olieproducenten – door de hausse aan elektrische auto’s minder belangrijk worden en taxi-apps het privaat bezit van vierwielers nog eens verder verminderen… ‘If you can’t beat them, join them!’