Saneerders betreden de rode loper. De CFO wordt een steeds belangrijker functionaris in het bedrijfsleven.

Niemand is zo blij met Tom de Swaans uitverkiezing tot CFO van het jaar als bekerhouder René Hooft Graafland van Heineken. Blij dat iemand anders een jaar lang in de pers als kop van jut mag fungeren. ‘Financieel wonderkind haalt bakzeil’ en ‘Oppassen voor CFO’s van het jaar als Hooft Graafland’, waren een paar memorabele kranten- en tijdschriftkoppen die Hooft Graafland ten deel vielen na Heinekens winstwaarschuwing van vorig jaar, amper twee weken na zijn uitverkiezing tot CFO van het jaar.

“Alleen het balkje voor mijn ogen ontbrak nog.” En dat terwijl Heinekens afnemers en beleggers, in tegenstelling tot het journaille, volgens Hooft Graafland zelf juist zo tevreden waren over zijn kordate en tijdige winstwaarschuwing. Nee, voor Hooft Graafland liever geen prijzen meer, want het moet maar eens afgelopen zijn met de verpersoonlijking waaraan het Nederlandse bedrijfsleven ten prooi lijkt te zijn gevallen. “Een gevaarlijke ontwikkeling”, aldus Hooft Graafland, “waaraan met name de pers zich steeds vaker schuldig maakt.”

“Ik heb met u te doen, want door alle tegenslag kreeg u vorig jaar maar 345.000 euro bonus”, merkte spreekstalmeester Wouke van Scherrenburg fijntjes op. “Dit is dus precies wat ik bedoel”, repliceerde Hooft Graafland gestoken. “Want nu gaat het weer over mij in plaats van over Heineken als geheel. Goed bestuur is geen zaak van mij alleen, maar moet in de hele organisatie ingebed zijn.”

POPELEN
En zo stond hij hier, een jaar na zijn eigen uitverkiezing, op hetzelfde podium in de grote zaal van Hotel Leeuwenhorst in Noordwijkerhout te popelen om de beker aan zijn collega Tom de Swaan van ABN AMRO door te geven. Een wisseling van de wacht in meerdere opzichten.

Hooft Graafland staat bekend als behoudend, sober en betrouwbaar. Anders dan collega-CFO’s die eind jaren negentig als lemmingen de ene na de andere rampzalige overname fiatteerden, hield Hooft Graafland het hoofd koel. Niet dat hem dat veel moeite kostte, want in die manische jaren was hij nog marketeer en had hij derhalve niets te maken met grootboeken, due-diligenceonderzoeken en lijken in de kast. Maar toch, een predikaat heb je en raak je niet zo maar kwijt. Nee, dan Tom de Swaan, Turbo Tommy voor ingewijden. Een koele saneerder en een vechter, om maar een paar typeringen te noemen. De man die bij ABN AMRO het mes zette in tal van muurbloempjes die jarenlang ongestoord het resultaat van de bank drukten.

Bang dat hij nu net als zijn voorganger ook de pers over zich heen zal krijgen? “Helemaal niet”, antwoordde De Swaan vastberaden, “ik ben morgen toch in het buitenland.” Zijn baan wordt er evenwel niet gemakkelijker op, zo vertrouwde hij zijn gehoor toe.

De Swaan rapporteert inmiddels volgens drie boekhoudsystemen – US GAAP, Dutch GAAP en IFRS – en dat ook nog eens binnen tien dagen na het sluiten van de boeken. En dan is er natuurlijk nog Sarbanes- Oxley – “In de VS kunnen Rijkman Groenink en ik dankzij onze handtekeningen onder de jaarcijfers van 2003 het gevang indraaien” – en Bazel II, de nieuwe internationale bankregels ter beperking van het kredietrisico.

Kortom, De Swaan is niet alleen verantwoordelijk voor de centen, maar ook voor alle krediet-, landen- en marktrisico’s en krijgt daarnaast nog alle juridische en compliancezaken op zijn bord. De Swaan: “Ik hoop dat ik u duidelijk heb kunnen maken dat het een dagvullende taak is. Maar wel heel leuk, ik zou iedereen mijn baan van harte willen aanbevelen.”

Niet dat die vacature binnenkort vrijkomt, want de 58-jarige De Swaan is nog lang niet van plan met pensioen te gaan. En ook als het wel zo was, is het zeer de vraag of het animo om in De Swaans voetsporen te treden onder de circa vijfhonderd aanwezige CFO’s en financieel directeuren op deze derde CFO-dag groot zou zijn.

AFM-bestuurder Paul Koster stak de toehoorders met zijn presentatie getiteld ‘CFO in en uit de beklaagdenbank’ weliswaar een hart onder de riem, maar tijdens de toespraak van Peter Paul de Vries van de VEB bleek eens te meer dat hoge bomen veel wind vangen. De ooit in de luwte van hun CEO’s opererende CFO’s zijn zichtbaarder en kwetsbaarder dan ooit.

DRAMATISCHE CFO
Eén voor één haalde Peter Paul de Vries de genomineerden door de mangel. ‘Tien kleine negertjes’, zo noemde hij de afvalrace die hij traditiegetrouw begon met de namen van de mannen – dit jaar geen vrouwelijke kandidaten – die volgens hem nooit genomineerd hadden mogen worden. “Moet Mark Lazar van Versatel worden geprezen voor het feit dat hij de obligatiehouders een poot heeft uitgedraaid en zichzelf op het dieptepunt van Versatels koers een flink pakket opties heeft toebedeeld?” vroeg De Vries zich retorisch af.

Tjalling Tiemstra van Hagemeyer noemde hij door de verwatering van het aandelenkapitaal met een factor zes ‘een drama’, en Klaas Wagenaar van Getronics was ‘geen CFO maar een badmintonspeler’. VNU’s Frans Creemers kreeg door zijn fiat voor de aanschaf van de New Yorkse woning van CEO Rob van de Bergh het predikaat ’twijfelachtig’. “VNU is een heel bijzonder vastgoedfonds waarmee beleggers kunnen beleggen in het huis van de CEO. Als het minder waard wordt, is het verschil voor de aandeelhouders en andersom is het voor de CEO.”

Fritz Fröhlich van Akzo Nobel werd weliswaar oké bevonden, ware het niet dat de Akzo-koers al bijna tien jaar niet van zijn plaats wil komen. Jan Hommen viel ook af omdat hij Philips’ winstdoelstellingen had losgelaten, en Cees Maas kreeg de omstreden salarisverhogingen van de leden van ING’s Raad van Bestuur nog eens ingepeperd. Bleven over Maarten Schönfeld van Stork en Tom de Swaan van ABN AMRO, van wie Tom de Swaan uiteindelijk als De Vries’ favoriet uit de bus kwam, omdat ABN AMRO de crisis mede dankzij zijn daadkracht en strategisch vernuft uitstekend was doorgekomen. En daarmee schaarde De Vries zich achter de 334 geënquêteerde CFO’s en financieel directeuren die eveneens voor De Swaan hadden gekozen.

SPIKSPLINTERNIEUWE SANEERDER
In de spiksplinternieuwe categorie ‘CFO van een niet-beursgenoteerde onderneming’ ging de hoofdprijs naar Gerard van Olphen van Eureko, bekend van onder andere Zilveren Kruis, Achmea, FBTO en Staal Bankiers. Na zijn komst in 2002 wist hij een recordverlies binnen een jaar om te buigen in een winst. Stevig saneren bleek ook in Van Olphens geval de succesformule.

Door de opeenstapeling van fusies en een te gemakzuchtige houding ten tijde van de hoogconjunctuur was men bij Achmea het gezonde kostenbewustzijn kwijtgeraakt. Tijd om in te grijpen, of ‘fix the bleeders’, zoals Van Olphen het zelf verwoordt. Het Belgische CB Direct en het Luxemburgse Colbert Life werden afgestoten en ook bij Staal Bankiers werd hard ingegrepen. Voorlopig resultaat: 243 miljoen euro winst in 2003 tegen ruim een half miljard verlies een jaar eerder.

“Ze zijn dit jaar een stuk zelfverzekerder”, merkte Van Scherrenburg in de pauze op. En inderdaad, waar sprekers en genomineerden vorig jaar de rode loper nog angstvallig meden en bij lastige vragen zwetend naar een onschuldig antwoord zochten, keken ze nu onverschrokken, ja soms brutaal de zaal in. Ad rem en met veel humor pareerden ze moeiteloos de speldenprikken van Van Scherrenburg en publiek. Natuurlijk, het waren ook niet de eersten de besten die daar stonden, maar toch. De CFO’s lijken zich razendsnel aan te passen aan hun plek in de schijnwerpers.

Bij de workshops was het moeilijk kiezen: tien stuks, verdeeld over slechts twee sessies. Onder de titel ‘Hoe houd je als CFO slechte investeringen tegen?’ adviseerde Vopaks CFO Jack de Kreij de deelnemers om bij een acquisitie vooral geen te grote broek aan te trekken. “Je kunt bij een overname nu eenmaal niet alle risico’s overzien, dus waak ervoor om slechts extra cashflow te kopen zonder deze tegen een passende, veelal hogere ‘cost of capital’ te verdisconteren.” En: “Vraag je af waarom je hetzelfde eigenlijk niet door autonome groei kunt bereiken en maak een helder onderscheid tussen feiten en ‘educated guesses’.” En vooral: “Hou je opties open.”

Zo denkt Vopak met een grote investering in een olieopslag in Singapore in te spelen op de verwachte explosieve groei van de oliestroom naar Zuidoost-Azië. Maar door een relatief bescheiden extra investering kunnen diezelfde tanks bij tegenvallende volumes met een kleine aanpassing ook voor chemicaliën worden gebruikt. Vooruit denken is regeren, maar nogmaals, wees je als CFO bewust van je weliswaar belangrijke, maar ook beperkte rol.

De Kreij: “Overnemen vereist heldere strategische doelstellingen, waarbij een CFO goed moet balanceren tussen meedenken en toetsen. Voor je het weet word je te veel in de rol van meedenker gezogen.” Zo is iedereen bij Vopak te lang blijven geloven in de vermeende synergievoordelen van Pakhoed en Van Ommeren, gaf De Kreij toe. “Daar blijf je dan te lang energie in steken, terwijl je eigenlijk al veel eerder tegen elkaar zou moeten zeggen dat je opslag en transport beter kunt scheiden.”

ACH, AHOLD
De problemen bij Ahold zijn nog altijd van een heel andere orde van grootte, getuige de door Chief Legal Officer Peter Wakkie geleide workshop ‘De nieuwe corporate-governancestructuur van Ahold’. Ironisch genoeg heeft Wakkie zijn baan uitgerekend aan het gestuntel van een vroegere CFO van het jaar te danken: Michiel Meurs, die de prijs in 2002 won, maar op de uitreiking dit jaar schitterde door afwezigheid. Wakkie heeft de laatste maanden de troep mogen opruimen die Meurs en zijn oude baas Cees van der Hoeven hebben achtergelaten.

Maar het gaat ontegenzeggelijk de goede kant op met Ahold, zo meldde Wakkie. De aandeelhouders krijgen meer zeggenschap, qua bestuurs- en toezichtstructuur gaat Ahold drastisch op de schop, en een aantal revolutionaire integriteitsprogramma’s moet voorkomen dat Ahold ooit weer op het randje van de afgrond gaat balanceren.

Zo kunnen Amerikaanse Ahold-medewerkers sinds kort gratis en 24 uur per dag, zeven dagen per week, anoniem bellen met een heuse kliklijn. Via ‘The Network’ kan iedereen die bepaalde zakelijke, juridische of boekhoudkundige misstanden vermoedt en meent dat deze van het betrokken management te weinig aandacht krijgen, dit via ‘skilled interviewers’ kenbaar maken.

Verder wordt Wakkie, evenals circa 15.000 andere Ahold-medewerkers op gevoelige posities, in een nieuw integriteitsprogramma via e-mail regelmatig bestookt met vragen als ‘Een leverancier trakteert u op kaartjes voor Nederland-Duitsland. Mag u deze aannemen?’ Wie te vaak voor deze online integriteitstoets zakt, moet er serieus rekening mee houden op korte termijn een keer naar boven te worden geroepen.

Jan Kooiker, voorzitter van het Controllers Instituut, had de titel van zijn workshop ‘Meer macht voor accountant en audit committee?’ van een vraagteken voorzien. Want inderdaad, is het eigenlijk niet merkwaardig dat geen van de 109 door Tabaksblat geformuleerde best practices iets zegt over de rol van de CFO en de controller?

Het is externe accountant voor en na, terwijl het gevoel voor de business juist bij de CFO en de controller ligt. “Dat gaat om veel meer dan betrouwbare cijfers alleen”, aldus Kooiker. CFO’s moeten meer eisen stellen aan hun accountants en hun rol als second in command meer inhoud geven, zo bepleitte Kooiker. “De aanval is de beste verdediging en CFO’s krijgen de RA die ze verdienen”, waren Kooikers slotwoorden. En toen was het tijd voor de borrel, want de door Hooft Graafland geprojecteerde Heineken-spotjes hadden dorstig gemaakt. Ja, een beetje marketingman zal hij toch altijd wel blijven.