Omgaan met de donkere kanten van technologie (CFO Day 2021)

Foto’s: Elisa Smook

Huis ter Duin, Noordwijk. Woensdag 22 september, 2021. De dag dat de CFO Community eindelijk weer bij elkaar mocht komen op de jaarlijkse, maar door Covid-onderbroken CFO Day. Het was een extra bijzonder event. Allereerst was het de 20ste editie en de eerste sinds de grote pandemie. Ten tweede was het thema ‘Brave New World’ perfect afgestemd op de grote vragen waar de financiële leiders van organisaties vandaag de dag mee te maken hebben. Ten derde was het het allerlaatste event van Community Manager Michael van Asperen die 16 jaar lang finance executives bij elkaar bracht voor Alex van Groningen en nu Sijthoff Media. Het werd een afsluiter om trots op te zijn.

“De mens niet uit het oog verliezen in een wereld die steeds meer gedomineerd wordt door technologie”, zo vatte Michael het thema samen in de talkshow waar de dag mee opende. Met tafelgasten Henry Schirmer (CFO Randstad Holding), Alrik Boonstra (CHRO Jumbo) en Jabine van der Meijs (vml. CFO Schiphol Group en commissaris) besprak hij de belangrijkste technologische trends die op onze samenleving en bedrijven afkomen.

Hebben we te vrezen van de ‘dark side’ van technologie? Kijkend naar de polarisatie in de huidige samenleving, aangezet of zelfs veroorzaakt door de algoritmes van social media, zou je zeggen van wel. Maar volgens Boonstra valt of staat het met je mensbeeld. “Waar geloof je in? Ik geloof dat de mens het uiteindelijk prima aankan.”

“Technologie zelf is neutraal”, vulde Henry Schirmer aan. “Het zijn immers de mensen die bepalen hoe het wordt gebruikt.” De kwaliteit van leiderschap is daarom zo bepalend, stelde Boonstra weer.

“Bij Schiphol Group wordt sterk ingezet op digitalisering om mensen zo snel mogelijk door de terminals te loodsen”, aldus Van der Meijs. “Daarbij wordt uiteraard data ingezet. De vraag in de boardroom was steeds: hoe ver gaan we daarin?” Het antwoord op dat privacyvraagstuk wordt vaak gegeven in de vorm van meer regelgeving, stelde Van Asperen. “Op een gegeven moment mag helemaal niks meer. Waar blijf je dan in je digitalisering?”

Slaven van Big Tech en Fake News
Volgens de eerste spreker – filosoof Oliver Khouri – is de mens de autonomie over zijn leven aan het verliezen. “We zijn slaven aan het worden op de ‘digitale plantages’ van de Big Tech companies die alles over ons tracken, monitoren en registreren”, begon de spreker. “Op 4 mei staan we twee minuten stil bij onze vrijheid en het offer dat voor ons gebracht is. Op dezelfde dag wordt een democratisch gekozen kamerlid (Van Haga, red.) permanent verbannen van LinkedIn omdat hij dingen zou hebben gezegd die niet stroken met het geldende narratief. Wie bepaalt wat de waarheid is? Niet een cowboy uit Silicon Valley mag ik hopen.” Volgens de pessimistisch gestemde filosoof gedragen de techbedrijven zich steeds vaker als dictators en is dit een bijzonder gevaarlijke ontwikkeling.

En als het gaat om de grote tech- en met name de social media-bedrijven is er ander gevaar dat op de loer ligt: fake news. Annique Mossou, onderzoeker bij Bellingcat, vergeleek de disinformatie-besmetting met corona. “Ook dit is een pandemie die zich over de wereld verspreidt. En net als bij corona zul je hygiënische maatregelen moeten nemen, namelijk voorkomen dat je berichten deelt en doorstuurt.” Mossou noemde de verschillende bronnen van disinformatie, waaronder ‘credible sources’, zoals politici die fake news verspreiden en influencers. De sleutel om dit te stoppen is verificatie. Dit is een vaardigheid die we ons allemaal eigen moeten maken om te voorkomen dat deze epidemie zorgt voor verdere polarisatie.

“Het belang van fact checking onderschrijf ik volledig”, reageerde Boonstra. “Met een ruimte vol met CFO’s moet dat toch lukken!” De slaven-metafoor sprak hem duidelijk minder aan. “Ik wil het niet geloven. We zijn beter dan dat.” Jabine van der Meijs stelde dat we de techbedrijven verantwoordelijk moeten houden, maar ook onszelf. Over dat we hiertoe goed in staat zijn was ze hoopvol. “Ik heb twee zoons en die hebben het spelletje van de techbedrijven feilloos door.” Schirmer sprak over checks & balances die nodig zijn om de Big Tech-bedrijven in toom te houden, maar deelde Boonstra’s positieve wereldbeeld en ook Jabine’s visie: “Vrijheid brengt verantwoordelijkheid met zich mee.”

CRISPR en transhumanisme
Een andere technologische ontwikkeling – CRISPR, het aanpassen van DNA-strengen in het lichaam – confronteert ons eveneens met ethische vraagstukken. Moleculair bioloog Hetty Helsmoortel deelde het voor veel CFO’s nog onbekende nieuws dat in 2018 een Chinese wetenschapper het DNA van een Chinese baby-tweeling heeft aangepast om ziektes te voorkomen. De man is veroordeeld. Tegelijkertijd hebben de ontdekkers van CRISPR de Nobelprijs gekregen. CRISPR is een duidelijk voorbeeld van een wonderbaarlijke technologie met potentieel zeer donkere kanten. De gevolgen van het aanpassen van DNA zijn nog niet te overzien, en de vraag is daarnaast hoe wenselijk het is. “Een erfelijke en ernstige ziekte genezen in een embryo zal wellicht weinig verzet oproepen, maar waar houdt het op? Autisme, intelligentie, seksuele geaardheid? En wie gaan dit beslissen?” Volgens Helsmoortel hebben we nog minder dan vijf jaar om hier keuzes in te maken en ze roept de CFO’s dan ook op hier een mening over te vormen.

Carlo van de Weijer (General Manager Eindhoven University of Technology) sprak vervolgens over de AI-revolutie. “Onze relatie met machines wordt complexer”, aldus de AI-expert. “De Wet van Moore is nog steeds van kracht en met de enorme snelheid waarop de rekenkracht groter wordt is het een kwestie van tijd voordat machines slimmer dan ons worden. Ook krijgen robots steeds meer een karakter. Tot slot neemt technologie steeds meer hersenfuncties van ons over, zodat een versmelting plaatsvindt tussen mens en technologie.” Dat deze versmelting al gaande is blijkt wel uit het feit dat wanneer er na de sprekers een kort muzikaal intermezzo plaatsvond, meer dan de helft van de CFO’s hun mobiel erbij pakte.

Hoe keken de tafelgasten naar deze ontwikkelingen? “Ik geloof niet in perfectie”, zei Boonstra in reactie op het CRISPR-verhaal. “Daar zit voor mij dan ook de grens. Iets dat goed is moeten we zo laten.” Dat mensen genezen kunnen worden van ernstige ziektes vonden de CFO wel erg positief. “Als ik vader zou zijn van een ziek kind, zou ik het doen”, zei Schirmer. De versmelting van mens en technologie is nu al een realiteit in bedrijven, constateerden de panelleden. “Wij zien dat mensen liever met chatbots praten dan met echte mensen”, aldus Schirmer. Ook bij de Jumbo kunnen ze met 30.000 nieuwe hires per jaar niet zonder chatbots. “Maar AI gaat denk ik niet recruitment vervangen”, zei Boonstra. “Die echte connectie maken is nog altijd iets voor de mens.”

Tijdperk van cyber warfare
November, 1983, de ontvoering van Freddy Heineken en zijn chauffeur. Pim Takkenberg van Northwave stelde dat hoe dit in zijn werk ging heel goed te vergelijken is met hedendaagse ransomware incidenten. “Vroeger kreeg je een foto toegestuurd waarop de ontvoerde persoon een krant vasthield en daarbij de losgeld eisen. Nu worden de computers in je bedrijf op zwart gezet en verschijnt er een bericht met instructies. Wat ga je doen? In veel gevallen wordt er betaald. Wat voor keuze heb je?” Takkenberg stelde dat het fundamenteel is dat CFO’s allereerst de dreiging begrijpen. “Je hebt hier te maken met zeer goed georganiseerde misdaadbendes die internationaal opereren. Begrijp hoe zo’n aanval in elkaar steekt en maak dit bespreekbaar in de board. Zorg dat je proactief bent en je kunt echt voorkomen dat je wordt aangevallen.”

Schirmer heeft bij Randstad drie keer te maken gehad met een aanval. Gelukkig is het bedrijf daarbij niet op slot gezet en heeft ook niet hoeven betalen. Volgens Takkenberg is de gemiddelde downtime bij een dergelijke aanval 23 dagen. Los van de enorme kosten die dit met zich meebrengt is ook de reputatieschade gigantisch. “Bij Schiphol Group was er in de board veel besef over de omvang van dit risico”, stelde Van der Meijs. “We zeiden: dit is zo belangrijk dat we hier heel veel geld en resources in gaan steken. Dit is voor veel mensen lastig omdat ze nooit een aanval hebben meegemaakt. Je zult het tastbaar moeten maken en op zo’n manier moeten uitleggen dat iedereen het begrijpt.”

De spanning tussen vrijheid en consistentie
De laatste spreker – Roland van der Vorst, Head of Innovation bij Rabobank – sprak over het dilemma tussen de behoefte aan consistentie enerzijds en vrijheid en innovatie anderzijds. “Consistentie kun je afdwingen met normen en regels, maar die laten weinig speelruimte”, aldus Van der Vorst. “Hoe zorg je dan toch voor innovatie?” Bij Rabobank wordt platform-tech ingezet waarbij de continue feedbackloop zorgt voor betere intelligentie. Een andere effectieve methode is het narratief. Van der Vorst: “Verhalen zorgen ervoor dat mensen beter kunnen samenwerken. Neem bijvoorbeeld kapitalisme. Het stuurt ons gedrag, maar geeft ons wel de vrijheid om het allemaal op onze eigen manier te doen.”

“Jumbo kan als decentrale organisatie niet zonder dergelijke verhalen”, aldus Boonstra. “Ons succes hangt af van het ondernemerschap in de winkels. Dat kan alleen met een narratief. Alle 30.000 mensen die we jaarlijks aannemen gaan door de ‘Welkom bij Jumbo Dag.’ Daar wordt ons verhaal verteld, waaronder de 7 Zekerheden van Jumbo. Maar we hebben ook structuur nodig in een bedrijf waar 100.000 mensen werken. Maar het ergste wat ons kan overkomen is corporate worden en dat gevaar ligt voortdurend op de loer.”

‘Er gebeurt iets magisch…’
Na de enerverende opening kijkt tafelheer Michael van Asperen tevreden terug op niet alleen een prachtig begin, maar ook een zeer succesvol pre-conference programma een dag eerder toen Kevin Entricken (CFO Wolters Kluwer) de CFO Award 2021 kreeg uitgereikt. In oktober zal Michael beginnen aan zijn nieuwe uitdaging bij Agium. Hij introduceerde vervolgens zijn opvolger als CFO Community Manager. Anne Brenninkmeijer wacht de eervolle taak om de CFO Community te blijven faciliteren met inspirerende events en ontmoetingen. Ze bedankte Michael voor de vele geleerde lessen en gaf aan enorm uit te kijken naar de komende jaren. “Zoveel enthousiaste mensen bij elkaar, dat is fantastisch om te zien.”

“Er gebeurt iets magisch”, beaamde ook Melle Eijckelhoff (Co-CEO Sijthoff Media) die Michael nog even op het podium in het zonnetje kwam zetten. “Deze twintigste CFO Day voelt niet als een event. Het draait allemaal om mensen die als vrienden bij elkaar komen. Om dit te laten gebeuren heb je mensen nodig. Gedreven mensen zoals Michael. Hij heeft de afgelopen 16 jaar ontzettend veel gedaan om de communities tot leven te brengen met deze CFO Day als kroon op zijn werk.” Daarna volgde een staande ovatie.

Tijdens de rest van de dag werden nog vele belangwekkende ‘Brave New World’ thema’s besproken, waaronder de opkomende metaverse, de eenzaamste eeuw, ethische dillema’s in een commerciële datagedreven wereld en klimaatverandering. In plaats van een plenaire afsluiting koos de organisatie dit jaar voor een uitgebreide netwerkborrel – buiten langs de prachtige kust in Noordwijk – waar de CFO’s in het prettige nazomerweer, nog lang na- en bijpraten met elkaar. Hier had iedereen ontzettend naar uitgekeken.

SAVE THE DATE
Volgend jaar zal de CFO Day opnieuw plaatsvinden.
Noteer daarom alvast in uw agenda:
– 31 mei 2022 (pre-conference) en
– 1 juni 2022 (CFO Day)