‘Tijd om opnieuw te kijken naar doelen bedrijven’

Het duurt té lang voor ondernemingen welzijn boven winst gaan stellen. Daarom moet een maatschappelijke zorgplicht in de wet verankerd worden. Dat zegt Leen Paape in zijn afscheidsrede als hoogleraar Corporate Governance bij Nyenrode.

Als je om je heen kijkt, zie je dat in Nederland de samenleving aan veel kanten vastloopt, aldus Paape. Energie, klimaat, zorg, onderwijs, de Belastingdienst, stikstof, pfas, migratie. En dan komt daar nog de oorlog in Oekraïne bij. Hij ziet dat er fundamentele veranderingen nodig zijn.

“Nyenrode is in 1946 opgericht om het land te helpen opbouwen. Die mooie missie hebben we als samenleving goed gerealiseerd. Maar ergens zijn we zo zelfvoldaan van het pad afgeraakt dat er nu heel veel is vastgelopen”, zegt Paape. “Wat ik zou willen zien, is dat bedrijven hun maatschappelijke verantwoordelijkheid méér gaan nemen. Ondernemingen krijgen hun license to operate van ons als maatschappij. In mijn ogen hebben ze daarom een maatschappelijke zorgplicht: zorgen voor maatschappelijk welzijn op de lange termijn. En daarbij rekening houden met ieders belangen. En als je dat echt goed wilt doen, kijk je zeven generaties vooruit.”

We hebben nieuwe doelen nodig
“Sinds de Tweede Wereldoorlog staan groei en winst centraal in ons denken. Nu we zien dat er zo veel vastloopt, is het tijd om opnieuw te kijken naar onze doelen. Want die bepalen wat we doen. Zo lang het doel uitsluitend winst maken is, komen de bestrijding van de klimaatcrisis en het tegengaan van polarisatie in de samenleving minder goed van de grond. Dit gesprek moeten we dus wel met elkaar aangaan. Als samenleving zullen we niet meer uitsluitend moeten streven naar welvaart in materiële zin, maar juist ook naar welzijn. Dat is ingewikkeld. Maar ook nodig!”

Gebruik de wet om verandering te bespoedigen
De eerste bewegingen naar die nieuwe doelen toe, zien we nu duidelijk. Rechters die tegen bijvoorbeeld Shell zeggen “U moet méér uw best doen!” Dat zijn voor Paape tekenen dat de maatschappelijke opvattingen aan het veranderen zijn. Ook zijn er zeker politici, ngo’s én ondernemers die dit gedachtengoed een warm hart toedragen en ook in de praktijk goede stappen zetten. En jongere generaties zullen steeds harder gaan eisen dat bijvoorbeeld het klimaat centraal komt te staan.

Om tempo te maken, vindt Paape dat de maatschappelijke zorgplicht voor ondernemingen in de wet moet terechtkomen: “Want anders schiet het niet op!” En volgens hem is het ook simpel om dit wettelijk te regelen. “Pas het Burgerlijk Wetboek aan. In boek 2, artikel 8 staat hoe bestuurders van vennootschappen zich behoren te gedragen: ze moeten doen wat redelijkheid en billijkheid van hen verlangen. Je hoeft alleen maar de maatschappelijke zorgplicht hieraan toe te voegen. Dit zorgt er dan voor dat zowel in de bestuurskamer als in de rechtszaal andere afwegingen worden gemaakt. Omdat de wet dat afdwingt.”

Wetenschap én praktijk
Paape is een veelzijdig man. Wetenschapper, ja. Maar net zo goed bestuurder en toezichthouder. Na zijn opleiding aan de Koninklijke Militaire Academie werkte hij 11 jaar bij Land- en Luchtmacht. Ondertussen studeerde hij voor accountant, ging aan de slag bij KPMG, en vervolgens bij KLM. Daarna combineerde hij een partnerschap bij PwC met een deeltijdfunctie bij de Erasmus Universiteit waar hij ook promoveerde. 15 jaar geleden kwam hij naar Nyenrode Business Universiteit. Eerst als bestuurder en later ook als hoogleraar Corporate Governance. Daarnaast is en blijft hij toezichthouder bij verzekeraar Univé, het IMF, ABP, Stichting BOOR en SNS Reaal Pensioenfonds. In die hoedanigheid blijft hij organisaties uitdagen om nieuwe doelen te stellen. En zich daadwerkelijk anders te gaan gedragen.

Terugblik op de periode bij Nyenrode
Gevraagd naar het belangrijkste maatschappelijke resultaat van zijn werk bij Nyenrode, is Leen Paape bescheiden. En vertelt: “Twaalf jaar geleden kreeg Nyenrode te horen dat zij medeverantwoordelijk zou zijn voor de financiële crisis. Wij hadden toch die mensen opgeleid die het zo verprutsten?! Wij namen ons deze kritiek ter harte. En voegden stewardship als derde kernwaarde toe aan leadership en entrepreneurship. En dat is meer dan alleen een mooi woord. Nyenrode is mee-geëvolueerd met de veranderende opvattingen over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Op basis van onze missie Serving society by shaping responsible leaders hebben wij de afgelopen jaren veel studenten opgeleid. Ik heb er alle vertrouwen dat zij in die de komende tijd als verantwoordelijke leiders het verschil gaan maken.”

Download hier het boekje met de emeritaatsrede van prof. dr. Leen Paape