Luisteren naar cijfers

Een serie blogs over ethiek.

“We worden gebombardeerd met cijfers, die niet uit zichzelf een transparant en eenduidig verhaal vertellen, hoe graag we dat ook zouden willen. Ze spreken misschien wel, maar dat betekent niet dat we ze zomaar verstaan. Ze vragen om uitleg, een vertaling in woorden,” zo schreef Miriam Rasch, filosoof en literatuurwetenschapper kort geleden over het kunnen verstaan van cijfers. Dit geldt niet alleen voor besluiten over coronarichtlijnen, maar ook voor de beroepsproducten van controllers.

Door Marion Smit. Zij is docent HRM bij Avans (Den Bosch) en onderzoeker aan de Hogeschool van Amsterdam. Zij onderzoekt wat professionele moed en weerbaarheid van de controller versterkt, onder andere bij woningcorporaties.

Met dashboards en fitbits krijgen we continu updates over de ‘stand van zaken’. Deze weergaves voldoen dan aan de vraag vaak naar eenvoud en transparantie. Het verzoek aan dit soort instrumenten is om niet lastig te zijn over nauwkeurigheid, betrouwbaarheid en waarschijnlijkheid, maar om complexe begrippen te reduceren tot een score op één meetpunt. Welbevinden is dan gereduceerd tot hartslagen per minuut en kilometers per uur. Een deel van de vreugde over deze cijfers zit er dan in dat ze direct oproepbaar zijn door de gebruiker zelf. Maar hoe vertalen we deze meetscores? Een cijfer heeft op zichzelf een waarde, maar geen betekenis.

Cijferwijsheid

Cijferwijsheid kunnen we samen met wiskunde onderwijzen aan kinderen, maar wordt vooral interessant daarna. Cijferwijsheid heeft dialoog nodig over de interpretatie van uitkomsten. Dit vraagt overeenstemming over de instrumenten die we gebruiken en over het doel dat we nastreven. Is het voldoende om overzicht te hebben door inzicht op verschillende punten? Maar cijfers kunnen ook gebruikt worden om te sturen, bijvoorbeeld wanneer afgesproken wordt dat het meetgetal binnen bepaalde waarden moet blijven. Dialoog gaat ook over wie moet reageren op de cijfers; voor wie het bereiken van een bepaalde (drempel)waarde het signaal is om in actie te komen. De dialoog is ook nodig om te voorkomen dat we onszelf laten overspoelen door cijfers. We kunnen veel meten, maar is het ook nuttig? Leveren meer cijfers ons meer informatie of juist meer verwarring op?

Kansen op risico’s worden niet beheersbaarder wanneer we ze kunnen afronden op een cijfer achter de komma. Ook wordt een concept dat niet in gehele getallen meetbaar is, zoals werkplezier, niet bestuurbaarder en grijpbaarder door het uit te drukken in een rationeel getal. Cijferwijsheid vraagt om een gezamenlijk gesprek, omdat het cijfer anders ongecontroleerde zeggenschap krijgt over wat wij als goed of fout beoordelen.

Naast eigen cijferwijsheid door dialoog, is ook cijferuitleg naar overige gebruikers van belang. Hierbij gaat het over wie de vertaling mag geven. Macht ligt immers niet alleen in de handen van wie cijfers beheert en beheerst, maar ook in de handen van degene die ze mag toelichten. Deze persoon vertaalt waarde in betekenis en stuurt met deze interpretatie. Dit betekent dat we een presentatie van gegevens nooit het eindpunt van een gesprek mogen laten zijn. Laten we vooral open bespreken wat de cijfers kunnen zeggen, kunnen betekenen en welke consequenties we eraan kunnen verbinden voor ons eigen handelen.

Wanneer uitleg via een gezamenlijke dialoog leidt tot wijsheid, hebben cijfers hun werk gedaan. Het beoordelen van goed of fout blijft mensenwerk.

De blogs in deze serie:

• De controller als rebel
• Ethische norm moet komen uit praktijk
• De controller als circusartiest
• Luisteren naar cijfers

(foto: Skitterphoto, Pexels)