Kees Verhoeven: ‘Digitaal vertragen om op lange termijn te versnellen’

Digitalisering is onlosmakelijk verbonden met het functioneren van de publieke sector. Toch reageren veel organisaties nog reflexmatig op nieuwe technologieën, zonder voldoende oog voor effectiviteit, publieke waarden of ethische overwegingen.

Kees Verhoeven, tech-expert en voormalig Tweede Kamerlid, pleit daarom voor meer reflectie en moed. In dit interview deelt hij zijn visie op hardnekkige valkuilen, menselijke denkkracht en de onmisbare rol van ethiek in het digitale tijdperk.

De digitale urgentie groeit
Digitalisering raakt alle domeinen van de publieke sector. AI, data, cybersecurity, digitale soevereiniteit en het goed organiseren van ICT-projecten: de urgentie van deze thema’s neemt volgens Verhoeven alleen maar toe. “Het zijn allemaal vraagstukken waar de overheid zoekende is en nog geen goed gebruik maakt van de technische mogelijkheden.”

‘De overschatting en ook het blinde vertrouwen dat er soms is op ICT-systemen, datamodellen en algoritmes, is een belangrijke denkfout’

Verhoeven signaleert structurele denkfouten bij overheidsorganisaties als het gaat om digitalisering: “De overschatting en ook het blinde vertrouwen dat er soms is op ICT-systemen, datamodellen en algoritmes, is een belangrijke denkfout. En daarachter zit weer erg de wens tot daadkracht en maakbaarheid.” Die reflex werkt verlammend, waarschuwt hij. “Ook het ontzag en de betovering die digitalisering met zich meebrengt, en het gebrek aan kritisch kijken, zijn belangrijk. En het gebrek aan vertrouwen om als overheid echt sturend te kunnen handelen.”

Vertragen om te versnellen
Wat kunnen accountants en finance professionals binnen het publiek domein vandaag al doen? “Kritisch denken en ook je vinger op durven steken,” stelt Verhoeven. “Durf kritische vragen te stellen bij de inzet van bepaalde digitale technologieën of data.” Hij vervolgt: “Ook het organiseren van diversiteit bij besluitvorming, tegenspraak, en soms het functioneel vertragen om op lange termijn te versnellen. Dat zijn allemaal dingen die iedere medewerker, en dus ook finance professionals, kunnen doen.”

Ethiek als toetssteen
Verhoeven is helder over de rol van finance als het gaat om de ethische en maatschappelijke kant van digitalisering: “Ethiek gaat over het goede doen, en goed gebruik van technologie draait om effectiviteit enerzijds en integriteit anderzijds. Dus het moet, en dat kunnen financials goed checken, aan de ene kant meerwaarde opleveren: productiviteit en creativiteit. Maar aan de andere kant moet het ook goed zijn voor de hele samenleving en niet voor een beperkt deel daarvan.

“De menselijke kant van technologie wordt nog wel eens uit het oog verloren. Daar zit vooral mijn drijfveer voor deze leergang.”

Waarden maken ethiek tastbaar
Verhoeven verzorgt de masterclass Impact van digitalisering op de publieke sector bij Sijthoff Accountants Academy. Hierin legt hij de nadruk op publieke waarden. “Vaak gaat het bij digitale technologieën en de inzet daarvan over ethiek, en dat is een heel abstract begrip. Mensen weten dan niet precies wat daarmee bedoeld wordt. Dat maak ik concreet, ook in een interactieve werkvorm, door te werken met waarden. Met publieke waarden.” Het is belangrijk dat organisaties deze waarden expliciet meenemen bij digitale vraagstukken. “Als je daarover hebt nagedacht, dan zie je vervolgens ook scherper hoe je de technologie op een goede manier kunt inzetten.”

Systeemuitval als wake-up call
De recente systeemuitval op Heathrow en de grootste stroomstoring ooit in Spanje en Portugal illustreren volgens Verhoeven hoe kwetsbaar onze digitale samenleving kan zijn en hoe we die kwetsbaarheid onderschatten. “Ik denk dat het heel belangrijk is dat we ook zien dat digitalisering heel erg fysiek is. Het gaat over fysieke systemen. Het gaat over stroom, het gaat over data, het gaat over internetkabels. Dus ik denk dat de digitale infrastructuur en de energie-infrastructuur best een aardige invalshoek is.”

Een ander voorbeeld dat Verhoeven aan het denken heeft gezet over de impact van digitalisering is – meer data- en AI-gebonden – het DUO-algoritme: “Waarbij je toch zag dat het met goede intenties wordt ingezet, maar dat de interventie wel discriminerend uitpakt.”

Persoonlijke drijfveer
Gevraagd naar zijn persoonlijke motivatie om organisaties te helpen bij de menselijke kant van digitalisering is Verhoeven stellig. “Ik ben nu vijftien jaar met digitalisering bezig,” vertelt hij. “En in de Tweede Kamer zag ik vooral dat iedereen het over het hoofd zag en dacht dat het met het internet vanzelf al goed zou gaan en dat sociale media en de smartphone alleen maar voordelen hadden. Terwijl er dus ook duidelijke keerzijden zijn,” benadrukt hij. “Alleen door die onder ogen te zien, kun je ook de nadelen afwenden.”

Volgens Verhoeven is bewustwording cruciaal. “Daarnaast gaat er natuurlijk zoveel impact uit van AI, van data, van ICT, dat het zo belangrijk is dat mensen daar bewust over nadenken. Ik zie dat het nog heel vaak ontbreekt; met name ook de menselijke kant van technologie wordt nog wel eens uit het oog verloren. Dus daar zit vooral mijn drijfveer voor deze leergang.”

Digitale dilemma’s in jouw werk in het publieke domein? Volg de masterclass Impact van digitalisering op de publieke sector met Kees Verhoeven bij Sijthoff Accountants Academy. Ontdek de kansen, risico’s én publieke waarden van digitalisering en leer technologie effectief inzetten. Meld je vandaag nog aan.

Lees ook: Generatieve AI in de overheid: voorbij de hype, aan de slag