Hoe verduurzaam je? Nieuwe business modellen die helpen (3)

Een serie blogs over duurzame bedrijfsvoering.

BLOG – In deel 1 besteedde ik aandacht aan het Business Model Canvas (BMC) als hulpmiddel bij het verduurzamen. In deel 2 stond het verduurzamen zelf centraal. In dit laatste deel ga ik in op de rol, die u als controller hierbij kunt spelen.

Door Theo van Houten. Hij is hoofddocent Bedrijfseconomie en onderzoeker bij het lectoraat Financial Control van de hogeschool van Arnhem en Nijmegen en auteur van meerdere boeken.

Zowel voor financial controllers als business controllers geldt, dat de wens van het management om de organisatie te verduurzamen hun werk beïnvloedt. In deze blog staat de rol van business controllers bij het verduurzamen centraal (meer over de verschillen hier).
In deel 1 heb ik toegelicht dat het Business Model Canvas uit een negental bouwstenen bestaat. Schematisch ziet dat er zo uit:

Samen met andere deskundige collega’s vult de controller het schema in voor de hele organisatie of voor een organisatieonderdeel. Op deze manier wordt als het ware ‘een foto’ van de huidige situatie gemaakt. Duidelijk wordt welke meerwaarde er aan de klanten geboden wordt, welke activiteiten er plaatsvinden om die meerwaarde te bieden en wat de financiële gevolgen ervan zijn. Zodra dat bekend is, kan de volgende stap gezet worden.

Verduurzamen, oervormen

Een duurzame organisatie levert niet alleen goede prestaties in financieel opzicht, maar ook op sociaal en ecologisch gebied.  Om dat te bereiken, hebben Bocken c.s. oervormen benoemd die dit bewerkstelligen, verdeeld in drie hoofdgroepen:

Technologisch

• Maximaliseer eco-efficiency
  Zoveel mogelijk resultaat halen uit zo min mogelijk gebruikte grondstoffen of energie.
  Voorbeeld: van fysiek naar virtueel.
• Maak afval waardevol
  Afval – in brede zin; dus ook overcapaciteit of  eindproducten die aan het einde van hun technische levensduur zijn – wordt vermeden. Vorm de processen zo, dat alle input waardevol blijft.
  Voorbeeld:  terugneemmanagement
• Vervang huidige processen door hernieuwbare en natuurlijke processen
  Vermijd het verbruik van schaarse grond- en hulpstoffen.
  Voorbeeld: blue economy

Sociaal

• Van bezit naar gebruik
  Het gaat gebruikers om de functionaliteit van een product en niet om het bezit ervan. Maak daar gebruik van bij de value proposition.
  Voorbeeld: abonnementsmodel
• Goed rentmeesterschap
  We hebben de aarde te leen van de volgende generaties; gedraag je daarnaar.
  Voorbeeld: fair trade
• Genoeg is genoeg
  Vermijd overproductie en overconsumptie.
  Voorbeeld: vereenvoudiging producten

Organisatorisch

• Stel nieuw doelen
  Stel je doelen af op de samenleving en het eco-systeem in plaats van uitsluitend uit te gaan van het creëren van maximale aandeelhouderswaarde.
  Voorbeeld: hanteren prijsdiscriminatie
• Zorg voor schaalvoordelen
  Lever duurzame oplossing op zo groot mogelijke schaal, zodat er zoveel mogelijk waarde voor de samenleving en het eco-systeem wordt gecreëerd.
  Voorbeeld: open innovatie

Business Model Canvas en de oervormen

Om de bedrijfsvoering daadwerkelijk te verduurzamen, is de volgende aanpak slim. U zou per bouwsteen uit het Business Model Canvas kunnen bepalen welke oervormen van duurzaamheid geschikt zijn om toe te passen. Enkele voorbeelden.

Bij key partners (de belangrijkste partners voor uw bedrijf en dat kunnen bijvoorbeeld leveranciers, een grote klant, een transporteur, een financier, een maatschappelijke organisatie en/of de overheid) kunt u bijvoorbeeld op zoek gaan naar schaalvoordelen. Via bijvoorbeeld open innovatie kan dan niet alleen bespaard worden op de bijbehorende kosten, want tevens kan ervoor gezorgd worden dat er beter op de onderlinge wensen wordt ingespeeld, zodat bijvoorbeeld betere financiële en ecologische prestaties worden geleverd. En als de organisatie financieel beter presteert, verlaagt dat de kans op ontslagen, wanbetaling etc.. Dat heeft weer heel gunstige sociale gevolgen.

Bij customer segments (de klantgroepen die de organisatie bedient) kan bijvoorbeeld gekeken worden naar de kenmerken van de verschillende groepen. Een deel van de klanten kan helemaal geen behoefte hebben aan het bezit van het eindproduct, want zij zijn alleen geïnteresseerd in het gebruik. Dat geldt bijvoorbeeld voor mobiliteit. De enorme parkeerproblemen in grotere steden alsmede een veranderend gevoel voor status, kan een autodealer ertoe aanzetten om (ook) abonnementen te verkopen voor het gebruik van een auto. Ook zou er uit sociale overwegingen voor gekozen kunnen worden prijsdiscriminatie toe te passen, waarbij bepaalde doelgroepen lagere prijzen voor hetzelfde product betalen.

De rol van de controller bij verduurzaming

Duurzame bedrijfsvoering vergt een multidisciplinaire aanpak – en dat geldt al helemaal voor het bedenken en implementeren van duurzame initiatieven binnen uw organisatie. De visie van de directie kan weliswaar zijn dat ook uw organisatie naast aandacht voor profit ook beter wil presteren op het gebied van people en planet, maar hoe pak je dat aan? De controller kan hierbij een belangrijke rol spelen. Immers, hij of zij heeft – als het goed is! – kennis en vaardigheden om zowel de omgeving van de organisatie te analyseren als ook de eigen bedrijfsprocessen te doorgronden. Dat lukt niet helemaal tot op detailniveau en van een flink aantal zaken heeft u als controller natuurlijk ook geen verstand (R&D, de echte productie etc.), maar samen met mensen van HRM, marketing, productie etcetera, komt u er vast wel uit.

Zo zou u als controller van een ziekenhuis samen met artsen, verpleegkundigen en bijvoorbeeld technici kunnen bepalen of de energierekening kan worden verlaagd of de bezettingsgraad van bepaalde apparatuur kan worden verbeterd. Vervolgens bent u waarschijnlijk prima in staat om de financiële consequenties van verschillende verbetermogelijkheden te berekenen. Bij de feitelijke implementatie blijft u wellicht aan de zijkant, maar u speelt wel weer een grote rol bij het informeren van betrokkenen over de werkelijk behaalde effecten van het duurzame initiatief en de noodzaak tot bijsturen.

Duurzaamheid: kans voor controllers

Administratief personeel krijgt het in toenemende mate moeilijk op de arbeidsmarkt, zeker als de werkzaamheden min of meer op mbo-niveau worden uitgevoerd. Voor veel financial controllers, dus mensen die vooral bezig zijn om met Excel of vergelijkbare systemen gegevens tot informatie te bewerken, geldt ook dat zij steeds meer door ICT-systemen worden ingehaald. Alleen controllers die in staat zijn om de business met de financiën te verbinden én achter hun bureau vandaan komen om actief management en zelfsturende teams te adviseren, brengen ook in de toekomst meerwaarde.

Het wordt steeds duidelijker dat het toekomstige financiële succes van de organisatie ook samenhangt met de ecologische en sociale prestaties. Het management van organisaties verwacht dus van controllers dat zij ook op dit terrein weten wat de kansen en bedreigingen zijn en welke mogelijkheden er voorhanden zijn om hierop in te spelen, al was het maar om uit de problemen te blijven. Controllers die hier oog voor hebben, zullen een duidelijk betere positie op de arbeidsmarkt hebben dan de ‘Exceltijgers’ die ons vakgebied nog veel kent.

Blogs in deze serie:

• Hoe control je duurzame bedrijfsvoering?
• Hoe verduurzaam je? Nieuwe business modellen die helpen (1)
• Hoe verduurzaam je? Nieuwe business modellen die helpen (2)
• Hoe verduurzaam je? Nieuwe business modellen die helpen (3)