De belangrijkste bedreigingen voor het middensegment

De WRR verkenning De val van de middenklasse? geeft inzicht in de veranderingen in het middensegment van de Nederlandse samenleving sinds de jaren zeventig. Vier aspecten worden belicht: de ontwikkeling van middeninkomens, van middelbare opleidingen, en van middenberoepen, en opvattingen over politiek en maatschappij.

Middengroepen weten in meerderheid hun positie te handhaven, maar dat kost wel meer moeite: zij moeten harder werken en meer onzekerheid accepteren. Om de kwetsbaarheid van middengroepen te verkleinen en de stabiliteit van middengroepen te ondersteunen is het vooral van belang dat de overheid zich richt op het verminderen van onzekerheid.
 
De belangrijkste bevindingen van de verkenning zijn:
– Veel middengroepen in Nederland zijn toegerust om te voldoen aan moderne eisen van inzetbaarheid en weerbaarheid, en zijn daarom in staat om hun middenpositie te handhaven. Deze groepen moeten echter meer moeite doen.

– Aan het vooruitgangsoptimisme van middengroepen is een einde gekomen. Zij moeten zich extra inspannen om hun positie te handhaven en sociale daling te voorkomen, en harder werken in meer onzekere omstandigheden. Zij hebben vaker twee inkomens nodig, moeten rekening houden met de flexibiliteit en tijdelijkheid van werk, dienen werk en zorgtaken te combineren, en moeten meer zelfredzaamheid aan de dag leggen om risico’s het hoofd te bieden.

– In het maatschappelijk midden is een sub-segment dat wordt bedreigd. Dat kwetsbare segment bestaat vooral uit mbo’ers met een routinematige, administratieve baan of een verzorgend of dienstverlenend beroep. Zij hebben een grotere kans op baanverlies of een laag inkomen. Indien aanvullende inkomsten wegvallen, bijvoorbeeld door baanverlies van een partner, is sociale daling al snel een realiteit.

– De belangrijkste bedreigingen voor het middensegment zijn: (1) de afgenomen waarde van een middelbare opleiding, (2) het verdwijnen van routinematige administratieve functies en de groei van laagbetaalde dienstenbanen, en (3) een afkalvend middensegment als we kijken naar markt- of bruto-inkomens.

– Mbo’ers zijn qua opvattingen over de politiek en maatschappelijke kwesties sterk op lager opgeleiden gaan lijken. Dat geldt ook voor gevoelens van onbehagen en het gevoel geen grip meer te hebben op de eigen toekomst. Zij zijn zeer kritisch over immigratie en open grenzen, en hebben een gering vertrouwen in de EU en de Tweede Kamer.
 
De belangrijkste suggesties voor beleid zijn: 
– Bevorder meer zekerheid in de arbeid. Stimuleer dat werkgevers meer vaste contracten geven en minder gebruik maken van flexibele werkenden: werk zou alleen flexibel moeten zijn als dat past bij de aard van het werk. En omdat vormen van flexibele arbeid blijven bestaan, zijn nieuwe zekerheden nodig, zoals een collectieve arbeidsongeschiktheidsverzekering en minimumtarieven voor zzp’ers. Voor de langere termijn is een fundamentele discussie nodig over nieuwe sociale zekerheid voor alle vormen van werk, ongeacht de contractvorm.

– Investeer in onderwijs en scholing. Werkenden met een middelbare opleiding zijn zeer gebaat bij scholing om de concurrentie met hoger opgeleiden aan te kunnen, bijvoorbeeld om hun ICT-vaardigheden te versterken. Ontwikkel meer mogelijkheden voor ‘learning on the job’ en faciliteiten voor een leven lang leren.

– Behoud de herverdelende werking van de verzorgingsstaat. We zien in Nederland een begrijpelijke trend om de onderkant te ontzien, bijvoorbeeld middels toeslagen. Dat heeft als neveneffect dat middengroepen zich verhoudingsgewijs kwetsbaarder weten. Behoud van de herverdelende werking van de verzorgingsstaat is noodzakelijk om krimp en achteruitgang van het middensegment te voorkomen.

– Steuntje in de rug voor gezinnen. De mogelijkheid om zorg en arbeid adequaat te combineren vergroot de weerbaarheid van de middengroepen. Stabiele en betaalbare kinderopvang is daarvoor van groot belang.