Column Paul Turken: ‘De overheid, de samenleving en de jij-bakken’

De afgelopen maanden is ‘government bashing’ bon ton geworden. Bij alle voorstellen vanuit de overheid is nu de eerste publieke reactie: Kijk eerst naar jezelf.

Als het bedrijfsleven transparant moet zijn, moet je als overheid zelf ook stoppen met je achterkamertjespolitiek. Als wij correct moeten handelen, hoe zit het dan met frauderende ambtenaren?

Welke politici zijn eigenlijk financieel betrokken bij bouwondernemingen? Hoe groot en luxueus mag het kantoor van het management van een overheidsorganisatie zijn?

Waarom mogen zorginstellingen 15 miljard extra budget ontvangen, terwijl dit klaarblijkelijk niet leidt tot een betere dienstverlening?

In werkelijkheid heeft de overheid sinds de wereldoorlog veel taken uitstekend uitgevoerd. Denk aan reiniging, energievoorziening, post, telefonie, water, luchtvaart, openbaar vervoer, bouwen van infrastructuur en gebouwen, uitgeven, drukken en dergelijke.

Toen duidelijk werd dat op deze terreinen een overheidsmonopolie geen toegevoegde waarde meer had, gingen we over tot het loskoppelen van deze organisaties uit de klassieke overheidsbureaucratie.

De nieuwe zelfstandigheid moest daarna het bedrijfsmatig functioneren van deze organisaties verder opvoeren. Een deel van deze bedrijven is daarna financieel publiek gegaan en is nu onderdeel van het Tabaksblat-spel.

Er zijn echter ook bedrijven die verzelfstandigd zijn en een vennootschappelijke structuur hebben gekregen, maar waarbij de aandelen nog steeds gehouden worden door overheidsorganen.

Ongestructureerd
Het bestuur van zo’n overheidsonderneming ziet er als volgt uit. Er is een Raad van Bestuur of Hoofddirectie die de opdracht heeft om de organisatie te runnen als een bedrijf.

De leden van dat bestuursorgaan zijn professionals en hadden ook de leiding over een niet-overheidsgebonden bedrijf kunnen hebben. Zij zijn geselecteerd op hun kennis van de business en hun managementtalent.

Daarnaast is er een Raad van Commissarissen of Raad van Toezicht. Deze Raad is veelal geheel of gedeeltelijk samengesteld uit leden die elders een verantwoordelijke functie hebben in het ambtelijke of bestuurlijke veld.

Tenslotte is er een Vergadering van Aandeelhouders. Ook die bestaat uit politieke of ambtelijke vertegenwoordigers van de aandeelhoudende partijen.

Zowel in de Raad van Commissarissen als in de Vergadering van Aandeelhouders zitten dus mensen die elders een verantwoordelijke ambtelijke of bestuurlijke functie bekleden.

Het eerste doel dat zij (moeten) dienen is niet de continuïteit van de onderneming, maar het belang van de overheidsorganisatie die zij vertegenwoordigen. Zij willen ook in de pers standpunten kunnen innemen die desnoods strijdig zijn met de belangen van de overheidsonderneming.

De afgelopen maanden bleek telkens opnieuw dat er over overheidsondernemingen op een ongestructureerde manier wordt gecommuniceerd in de pers.

Wethouders geven hun mening over nog niet gepubliceerde stukken. Kamerleden reageren op bedrijfsanalyses die nog tien dagen onder embargo zijn.

Topambtenaren leveren commentaar op organisaties zonder last of ruggespraak met het bedrijf of met hun politieke bazen.

In veel gevallen is de laatste tijd naar aanleiding van de jaarcijfers het imago van de onderneming behoorlijk beschadigd door ongeplande en onbeheerste publiciteit.

De overheidsonderneming is dan wel geen beursgenoteerde onderneming, maar het is wel een onderneming die ‘publiek’ eigendom is. En het publiek is niet gebaat bij het primaat van de politiek bij deze bedrijven.

Het wordt hoog tijd dat de CFO aan zijn RvC en AvA duidelijk maakt dat de onderneming een eigen verantwoordelijkheid heeft om gelijktijdig en transparant verantwoording af te leggen aan alle stakeholders.

Paul Turken is als zelfstandig adviseur/coach verbonden aan Capital Positioning Group paul.turken@capitalpositioning.com