Beter ICT-onderwijs helpt financials

Ontwikkelingen op het gebied van ICT en digitalisering hebben de afgelopen decennia een enorme vlucht genomen. Dit komt onder meer door de verbrokkeling van ICT en digitaliseringstechnologie. Bovendien is er een kennishiaat in de beroepspraktijk over de technologische mogelijkheden van ICT en digitalisering. Ook ontbreken in de opleidingsprogramma’s van de hogescholen en universiteiten adequate beroepsgerichte ICT- en digitaliseringsmodules.

Dr. Frank Jan de Graaf is lector Corporate Governance & Leadership aan de Hogeschool van Amsterdam. Prof. dr. Kees van Montfort is hoofddocent Datascience aan de Hogeschool van Amsterdam en hoogleraar Kwantitatief Bedrijfskundig Onderzoek aan de Nyenrode Business Universiteit.

De afgelopen tijd kwamen veel gebruiksvriendelijke tools beschikbaar voor snelle datamining, processmining, IT-auditing, business mining, samenstelpraktijk van de accountant, controlling, AI, datamining, informatie-management, data-analytics en blockchain. En als er één toepassingsgebied is waar die data-science-toepassingen toekomst hebben, is het in finance, controlling en accounting. Professionals houden zich bijna exclusief bezig met het ontwikkelen en verrijken van gestructureerde data.
Op het gebied van business intelligence zijn er vele gebruiksvriendelijke software-tools beschikbaar voor de ontwikkeling van interactieve online dashboards met de belangrijkste KPI’s van de organisatie (of het organisatieonderdeel). De dashboards kunnen het management ondersteunen bij het nemen van de juiste operationele- en strategische keuzes. Door de visualisaties van de KPI’s kan er tijdens de ontwikkeling van de dashboards gecommuniceerd worden tussen de ontwikkelaars en de uiteindelijke gebruikers van de dashboards, waardoor die dashboards al in de ontwikkelfase beter zullen worden.

Lees ook: KPI's die wèl werken
Een ander relevant toepassingsgebied heeft betrekking op business mining (ook wel business process management genoemd). Met nieuwe gebruiksvriendelijke business mining tools kunnen bedrijfs-, financiële- en administratieve processen worden gevisualiseerd of (dynamisch) geanimeerd. Op die manier kan de gebruiker op het beeldscherm zien hoe die processen verlopen en waar eventuele knelpunten zitten. De analyses kunnen uitmonden in een aanpassing van processen. 
Voor de samenstelpraktijk van de accountant zijn de digitale veranderingen gigantisch. Het handmatig invoeren van de bij- en afschrijvingen van de bankrekeningen van de klanten is voor een groot deel vervangen door het geautomatiseerd ophalen door één druk op een knop.

Minder tijd van accountant

Hoewel doorgaans moet worden gecontroleerd of bij- en afschrijvingen door de software aan de juiste posten zijn toegewezen, betekent dit een sterke vermindering van de tijdsinvestering van accountants. De vrijgekomen tijd zal naar onze inschatting in de toekomst deels worden ingevuld door de adviesfunctie van de accountant meer vorm te geven. De accountant zou bijvoorbeeld voor klanten kunnen aangeven wat voor hen interessante klantgebieden of trends zijn, en hoe klanten presteren in vergelijking tot vergelijkbare organisaties. 
Een vergelijkbaar verhaal geldt voor controlling. Ook hier zijn veel IT-auditing-tools beschikbaar, zoals Caseware IDEA en Mindbridge. Die maken het mogelijk dat veel handmatig werk wordt geautomatiseerd. De kwaliteit van de controlling neemt toe, omdat vanwege de beschikbare modules binnen een IT-auditing-tool een veelheid aan checks met een bescheiden tijdsinspanning kunnen worden uitgevoerd. 
De gevolgen van de toename van het aantal innovatieve data-toepassingen en de opkomende digitale technologieën leiden ertoe dat bedrijven hun producten, marketing en/of dienstverlening beter op klanten afstemmen. Voorbeeld is de inzet van AI in chatbots en virtuele sales-assistenten. Door het gedrag van consumenten die hiermee te maken krijgen, vast te leggen en met geavanceerde software te analyseren kunnen gedragspatronen worden vastgelegd. Zo kunnen de desbetreffende diensten worden aangepast, waardoor ze beter met de consument communiceren.

Voorbeeld: de hypotheekadviseur

ICT zal enerzijds de kwaliteit van de werkzaamheden verhogen, anderzijds de vraag oproepen naar nieuwe services en diensten. Als voorbeeld kan het werk van hypotheekadviseurs worden genoemd. Ongeveer twintig jaar geleden sloten huizenkopers een hypotheek af bij een hypotheekadviseur van een bank of assurantiekantoor. De hypotheekadviseur gebruikte een ordner met de rentestanden die behoorden bij allerlei hypotheekconstructies.
Tegenwoordig kan een huizenkoper een hypotheek afsluiten bij een webportal. De adviseur heeft concurrentie van andere webportals. De hypotheekadviseur moet zijn meerwaarde dus aantonen. Daarbij kan hij nu gebruik maken van informatiesystemen die zijn ordners hebben vervangen.
De hypotheekadviseur zal door de informatiesystemen beter in staat zijn om zijn klanten van de juiste adviezen te voorzien. Er is echter de spanning of door die betere service van de hypotheekadviseur de positie van de hypotheekadviseur voldoende meerwaarde heeft bij het afsluiten van een hypotheek. Mogelijk moet de hypotheekadviseur zijn diensten- en servicepakket uitbreiden om het hoofd boven water te houden.

Tools betekenen andere werkwijze

Een ander aspect van de digitalisering en automatisering is de inbedding ervan in de bedrijfsvoering en doelstellingen van de organisatie. De nieuwe digitale mogelijkheden bieden veel mogelijkheden, die gepaard gaan met een andere werkwijze, bedrijfsvoering en dienstenpakket. Het is de uitdaging van de financial die nieuwe werkwijze te laten aansluiten bij de bedrijfscultuur en doelstellingen van zijn organisatie.
Daarnaast vereist de digitalisering en automatisering dat hij genoeg skills bezit om die beschikbare mogelijkheden optimaal te benutten. Hierbij is het de verantwoordelijkheid van de werkgever om die medewerkers in de gelegenheid te stellen hun competenties op dit punt te ontwikkelen. Tegelijkertijd zal de financial zich bewust moeten zijn van de noodzaak zich verder te ontwikkelen op het gebied van digitalisering en ICT.

Rol voor het onderwijs

Een paar maanden geleden pakte Het Financieele Dagblad groot uit met een artikel waarin werd gesteld dat accountancy-opleidingen niet bij de tijd zijn op het gebied van informatie-technologie. Nu zou het makkelijk zijn van een opleidingsinstituut om te stellen dat het ‘bij ons’ goed is geregeld. Dat gebeurde dan ook.
Toch is er wat aan de hand. Waar ooit de financiële administratie een aparte informatiestroom was in een onderneming, is het de afgelopen dertig jaar onderdeel geworden van informatiesystemen. Op dezelfde momenten zijn de vakgebieden geprofessionaliseerd in specialistische deelgebieden. Dit heeft er toe geleid dat in verschillende gebieden in finance, controlling en accounting kennis bestaat over het gebruik van digitale informatie en systemen.

Data-science krijgt plek

Op hogescholen en universiteiten zijn er vakken als operations management, business intelligence, statistiek, informatiemanagement en  data-analyse. Ook in traditionele vakken als finance, financial accounting, management accounting, financial auditing, organisatietheorie en governance krijgt data-science een plek. In het Nederlandse taalgebied komen deze vakken terug in vakken als administratieve organisatie, financieel management, financiering en controleleer. 
Er is discussie over hoe deze vakken zich precies tot elkaar verhouden, laat staan dat er eensgezindheid is over de positie van data-science in die vakken. In gesprekken met collega’s overheersen sterke opvattingen die niet altijd zijn onderbouwd. Van belang is dat digitalisering en ICT geen doel op zich zijn, maar een ondersteunende discipline voor vakgebieden binnen finance, control en accounting. Als studenten voldoende onderwezen willen worden in deze data-science-aspecten, is een minimale voorwaarde dat de docenten en hoogleraren van de hogescholen en universiteiten voldoende zijn geschoold op het gebied van data-science. Het is maar zeer de vraag of dat op dit moment het geval is.

Kaders loslaten

Hierbij moeten bestaande kaders tussen vakgebieden in finance, controlling en accounting worden losgelaten. Het onderwijs moet worden georganiseerd langs de informatiestromen die in organisaties bestaan en de kennis die in de verschillende stappen nodig is. Dit vraagt een scherpe afstemming tussen de specialisten in de financiële- en ICT-disciplines. Docenten en praktijkmensen kunnen zich niet langer verschuilen achter hun eigen specialisme.