5 aanwijzingen voor lijk in de kast

Het lijkt een simpel één-tweetje: als je zorgt voor een goed doordachte due diligence, dan loop je later niet tegen onaangename verrassingen aan. Toch delft de gedegenheid van het boekenonderzoek nog wel eens het onderspit als gevolg van tijdsdruk, tijdgebrek van de betrokken medewerkers of de gulzigheid van de koper.

Uit onderzoek van MKB Nederland blijkt dat onvoldoende voorbereidingen en daardoor slecht uitgevoerde bedrijfsopvolgingen het voortbestaan van 30% van de familiebedrijven bedreigen. Voor de grotere fusies zijn de volgende tendensen te bespeuren: 70 tot 80% van de grotere fusies voldoet niet aan de verwachtingen, 15 tot 20% van deze transacties leveren een negatieve waarde op en binnen tien jaar wordt de helft van de fusies weer ongedaan gemaakt.

Ik signaleer dat vandaag de dag steeds meer partijen belang hechten aan een due diligence onderzoek. Niet alleen kopers, maar ook stakeholders, zoals de raad van commissarissen, financiers en ondernemingsraden.

Kennis en inzicht
Een due diligence onderzoek is te omschrijven als een incidenteel, specifiek en diepgaand bedrijfsonderzoek, gericht op het verkrijgen van kennis en inzicht in diverse bedrijfsmatige aspecten van de overnamekandidaat, waardoor beslissingen binnen het acquisitieproces kunnen worden onderbouwd en onzekerheden en risico’s kunnen worden gemitigeerd.

Het onderzoek heeft onder andere tot doel het identificeren van financiële, fiscale, juridische en overige bedrijfsrisico’s voor de koper van de over te nemen onderneming. Deze risico’s kunnen, indien zij nu of in de toekomst voldoende financiële impact hebben, in een koopprijsverlagend effect resulteren. Ook worden eventuele waardeverhogende elementen geïdentificeerd en waar mogelijk gekwantificeerd.

Daarnaast is er een onderscheid te maken in de aard van de onderzochte bedrijfsaspecten. Kwantitatieve aspecten zijn onder andere de balans en winst- en verliesrekening; kwalitatieve aspecten zijn onder meer de markt, concurrentiepositie, kwaliteit van het management, deskundigheid van het personeel, de organisatiecultuur en het imago c.q. reputatie van de onderneming.

Voor het effectief afronden van een betrouwbaar onderzoek dienen zowel de kwalitatieve als de kwantitatieve elementen aandacht te krijgen. Conceptueel is dat als volgt weer te geven:

Uit het leven
Bedrijfsoverdracht is een complexe aangelegenheid waarbij de belangen van koper en verkoper groot zijn. Het is alles behalve een standaardproces. Met een gedegen boekenonderzoek verdiep je je in nagenoeg alle bedrijfsmatige aspecten van de over te nemen onderneming. En omdat het onderzoeksgebied van een due diligence breed is, kom je daarbij van alles tegen.

1. Duister verleden
Een onderneming had zijn zinnen gezet op een branchegenoot. De adviseurs van de aankopende partij deden een grondig onderzoek op financieel, fiscaal en juridisch gebied. Uit het onderzoek kwamen vooralsnog geen dealbreakers naar voren en het zag er goed uit voor de koper: mooie prijs, goede vooruitzichten, een hoog verwachte return on investment met een relatief laag risico.

De adviseurs gaven de koper wel het volgende mee: de ondernemer had in het verleden andere (failliete) ondernemingen aangekocht en de directie daarvan sleutelposities binnen de verkrijgende onderneming laten bekleden. Voor de koper aanleiding om een rechercheonderzoek in te stellen, waaruit naar voren kwam dat de ethiek en moraal die gelden in het milieu waarin de sleutelfiguren actief zijn niet overeenstemmen met de opvattingen van de koper. Voor de kopende partij dé reden om de deal af te blazen.

2. Géén juridisch eigendom van activa
Tijdens een overnameproces werd door de adviseur van de kopende partij de jaarrekening bestudeerd. Financieel zag deze er netjes uit. De activa waren keurig verantwoord op de balans en in de winst- en verliesrekening werd keurig een afschrijvingsbedrag opgenomen. Er was geen reden om aan te nemen dat hier iets fundamenteels mis was.

Maar tijdens de juridische due diligence bleken de activa niet eigendom van de (te koop staande) onderneming te zijn, maar van een vennootschap die buiten de over te nemen entiteit viel. Met andere woorden, de aankopende partij zou gaan betalen voor activa die na het closen van de deal niet aan hem zouden toekomen. Verder bleek dat de verkopers niet op de hoogte waren van het feit dat de overdracht van het machinepark juridisch niet geregeld was.

De betreffende activa zijn alsnog middels een activa-/passivatransactie geleverd aan de koper. Als deze eigendomskwestie tijdens het onderzoek niet geïdentificeerd zou zijn, had de koper zich na de deal kunnen beroepen op misleiding. De verkopende partij, die al dan niet te goeder trouw heeft gehandeld, had zich daarentegen in dat geval weer kunnen beroepen op een onderzoeksplicht van de kopende partij, met een mogelijk (jarenlang) juridisch getouwtrek tot gevolg. Caveat emptor ofwel koper wees op je hoede!

####

3. Beloning in natura
Een ondernemer moet wettelijk van alles regelen. Zo dient hij personeel minimaal het minimumloon/ CAO-loon te betalen. Dit loon is bruto; een ondernemer mag in sommige gevallen minder betalen ter compensatie voor een beloning in natura (bijvoorbeeld in de Uitzend-CAO, als de werkgever vervoer regelt voor zijn werknemers of kost- en inwoning).

Dit was ook het geval bij een detacheringbureau. De kopende partij was op de hoogte van het feit dat er zowel salaris werd uitbetaald als loon in natura dat in verband met vrijstellingen fiscaal onbelast bleef. De due diligence-adviseurs constateerden dat de verrekening met het brutoloon meer bedroeg dan het volgens CAO toegestane bedrag.

Er werd per gewerkt uur te weinig betaald aan de uitzendkrachten. Als dit niet was opgemerkt tijdens de due diligence, had dit voor de koper substantiële gevolgen kunnen hebben. De controlerende instantie kan immers de onderneming een vordering tot nabetaling opleggen van te weinig betaald loon over de laatste vijf jaar. Gezien de omvang van het bureau had deze substantieel kunnen zijn. Daarnaast kan de controlerende instantie de onderneming nog een boete opleggen. Voor dit risico bedong de koper een vrijwaring in het overnamecontract.

4. Ontwikkelingen op de inkoopmarkt
Tijdens de overname van een onderneming werd de target gewaardeerd op een bepaald bedrag. De letter of intent was getekend en de bankfinanciering was rond, onder voorbehoud van een due diligence onderzoek. Tijdens het boekenonderzoek kwamen ook de meest recente halfjaarcijfers beschikbaar.

Deze cijfers over de eerste zes maanden vielen tegen. De omzet liep weliswaar in de pas met de prognoses maar de brutomarge bleef ver achter. Erg ver! Wat was hier de reden van? De adviseurs stelden vast dat een verslechtering van het aanbod op de inkoopmarkt de prijzen omhoog dreef. Hierdoor was het bedrijf niet meer in staat de geprognosticeerde marges te realiseren.

Voor de kopende partij was deze constatering een geluk bij een ongeluk. Enerzijds stond hij op het punt een onderneming te kopen die actief is in een markt die het moeilijk had. Anderzijds werden hem handvatten geboden om de prijs van de onderneming naar beneden bij te stellen en het risico te ondervangen met een lagere koopprijs. Deze lagere overnameprijs was overigens noodzakelijk om de bankfinanciering rond te krijgen onder de eerder gestelde bancaire voorwaarden.

5. Fiscaal herstructureren of ongestructureerd structureren?
Een veelvoorkomend probleem: BV A (moeder) en BV B (dochter) maken deel uit van een fiscale eendueheid. Omdat A onroerend goed bezit die partij B wil exploiteren, wordt het onroerend goed overgeheveld naar partij B. De goederen worden vervolgens geactiveerd tegen boekwaarde op de balans bij B.

Omdat beide vennootschappen onderdeel uitmaken van een fiscale eenheid, vindt er geen afrekening met de fiscus plaats over de aanwezige stille reserves. Echter, worden de aandelen van de verkrijgende BV binnen zes jaar verkocht aan derden, dient er alsnog afgerekend te worden. In dat geval zal tijdens de verkoop van BV B terecht worden gewezen op het feit dat de fiscus zal aankloppen om af te rekenen over het verschil tussen ‘actuele waarde’ en boekwaarde van de onroerende goederen die destijds zijn overgeheveld naar BV B.

Op grond van fiscale eenheid regels is BV B hoofdelijk aansprakelijk voor de vennootschapsbelastingschuld gedurende de fiscale eenheid periode. De adviseurs van de kopende partij zullen dit (als het goed is) signaleren en aandringen op garanties. Een en ander had voorkomen kunnen worden door het tijdig uitvoeren van een zogenaamde vendor due diligence. Hierdoor worden voor de verkoper op actieve wijze bedrijfsrisico’s of onzekerheden ten aanzien van toekomstige ontwikkelingen tijdig inzichtelijk gemaakt en worden door de betrokken adviseurs oplossingen aangereikt. Onaangename verrassingen zijn daarmee te voorkomen.

Een reden te meer om eigenaren van familiebedrijven te adviseren een vendor due diligence toe te passen als hulpmiddel bij het verkoopklaar maken van de onderneming. Het biedt een prima instrument om toekomstige risico’s te reduceren. Over het algemeen heeft dat een gunstige uitwerking op het verloop van de onderhandelingen en werkt het waardeverhogend.

Praktische voorbeelden die het nut van due diligence onderstrepen. Wat op het eerste gezicht een mooie opportunity leek te zijn, bleek na een due diligence onderzoek toch minder mooi te zijn dan gedacht. Maior e longinquo reverentia, ofwel van afstand bezien is alles mooi, maar beheers de risico’s.

Mark Goderie is senior adviseur Corporate Finance bij ESJ Corporate Finance te Breda. Hij is specialist op het gebied van de due diligence.

Mis deze checklist niet: De 7 eigenschappen voor persoonlijke effectiviteit