De ongrijpbare controller

Ter voltooiing van de Executive Master of Finance&Control (EMFC) opleiding aan de RuG schreef ik in 2013 een beschouwing over het fenomeen controller. Zoals elk onderzoek start met een emotie, vond mijn inspiratie het fenomeen controller te ontleden grond in verwondering. Verwondering over het onuitputtelijk aantal functies met de naam controller in zich. Over hoeveel moeite het kost om familie en vrienden uit te leggen wat een controller doet (iets met boekhouden toch?). Over de superieure deugden die de controller worden toegedicht, lees de gedragscode van de VRC er maar op na. U mag van mij in alle omstandigheden integriteit, objectiviteit, deskundig- en zorgvuldigheid, geheimhouding en professioneel gedrag verwachten, menselijke gebreken en valkuilen zijn mij gelukkig vreemd. Verbazing over de weinige vooruitgang en innovatie op het gebied van controlling onderzoek en het feit dat er in wetenschappelijke verhandelingen over de rol van controller  steeds weer nieuwe benamingen blijven opduiken.

De vraag die Sathe stelde in het klassieke werk Controller involvement in management (1982), “Can the controller wear these two hats effectively – one that of an umpire or police officer, the other that of a helper or counselor?”, blijft wat dat laatste betreft de gemoederen intussen al dertig jaar bezig houden en inspireert diverse auteurs met regelmaat tot de introductie van nieuwe typeringen dit onderscheid te duiden. Bean counters, business advocates, corporate policemen, chief performance officers, choice architects, de lijst is schier oneindig en, vrees ik, nog lang niet uitgeput.

Al met al is bovenstaande niet behulpzaam om richting het bredere publiek een coherent geheel uit te stralen. Ik ben als controller een speelbal op het veld van wetenschap, een beroepsvereniging die met wisselende strategieën al enkele decennia tracht het beroep van een eigen signatuur te voorzien en de praktijk, de werkgevers, met eigen ideeën over de inrichting van de functie en die uiteindelijk bepalen of ik een baan heb.

Zo is ruim zestig jaar na introductie van het controllerberoep in Nederland het definitieve ei over de controller als persoon en wat deze zou moeten doen nog niet gelegd, maar, ik zou bijna zeggen ondanks dat, bestaat het beroep, ga ik dagelijks naar mijn werk en houd mij bezig met financiële aangelegenheden in de breedste zin. De controller is een ongrijpbaar fenomeen gebleken. Maar is dat een diskwalificatie?" Is er iets mis met een financieel professional die als ware het een kameleon mee kleurt met zijn omgeving, er in op gaat, evolueert met de ontwikkelingen in de praktijk, in de maatschappij?

Dit is de eerste blog in een reeks bijdrages gebaseerd op mijn RC, waarin ik nader stil zal staan bij het ongrijpbare fenomeen Controller. In de komende blogs zal ik u meenemen van de oorsprong van het beroep via ontwikkelingen tot het heden naar de toekomst, uitkomend bij de antwoorden op de kernvraag van mijn scriptie: zal de controller een toekomstbestendig fenomeen blijken te zijn? Ik zal onder meer omgevingsinvloeden als wetenschappelijk onderzoek op het gebied van accounting & control en het accountantsberoep belichten, maar bijvoorbeeld ook in gaan op dilemma’s die ik in de dagelijkse praktijk als controller ervaar. Maar ik begin, zoals het hoort, bij het begin: de oorsprong van het beroep.