Analyse Ruud Veenstra: Parmalat ‘De zwakste schakel’

Elke jaarrekening kan een plausibel beeld voorspiegelen zonder dat dit in overeenstemming is met de werkelijkheid.

Voldoende voor een plausibele jaarrekening is dat het strikte cijfermatige verband tussen debet en credit wordt vastgehouden en het beeld niet al te veel buiten het verwachtingspatroon valt. Ook Parmalat maakt duidelijk dat accountantscontrole niet kan volstaan met de bon ton geworden risicoanalyse.

Risicoanalyse is immers niets anders dan nagaan of de voorgeschotelde situatie voldoet aan het bestaande verwachtingspatroon. De jaarrekening kan plausibel zijn en toch, al of niet met opzet, in cruciale mate een onjuist inzicht geven in vermogen en resultaat.

Door accountantscontrole tot risicoanalyse te beperken in plaats van alle geldstromen te monitoren en controleren, is de weg naar mogelijke foute uitspraken door de accountant al ingeslagen nog voordat de accountantscontrole is aangevangen.

Ook bij accountantscontrole biedt het verleden geen garantie voor de toekomst en komt de schijn niet altijd overeen met de werkelijkheid. Eén foute veronderstelling kan al een ten onrechte afgegeven goedkeurende accountantsverklaring tot gevolg hebben.
Gemakzucht ligt op de loer. Daarbij hoeft nog niet eens gedacht te worden aan boze opzet.

Is de weg van de gemakzucht eenmaal ingeslagen, dan is er geen weg meer terug. Vooral als het gaat om minder transparante en moeilijk controleerbare financiële onderdelen van de onderneming, zoals bij Enron en Parmalat het geval is, is deze aanpak funest.

Voor gebruikers van jaarrekeningen is een desastreuze situatie ontstaan doordat consequent een verkeerd ‘controle’-uitgangspunt werd gehanteerd. Maar ook voor integer en capabel management is de ontstane situatie uitermate schadelijk.

Er kan niet meer op goede gronden vertrouwd worden op de juistheid van goedgekeurde jaarrekeningen. Paniekreacties op effectenbeurzen kunnen het gevolg zijn. Ook daar zijn inmiddels voorbeelden van.

Vaag
De jaarrekening moet een getrouw beeld geven van de onderneming. Om de jaarrekening te controleren moeten dus onder meer alle geldstromen worden gecontroleerd.

In strijd daarmee beperken de risico-inschattingen volgens Richtlijn 400 voor de Accountantscontrole zich echter tot ‘beweringen in de jaarrekening’. Vage transacties en niet goed gemonitorde geldstromen vallen daarmee haast onvermijdelijk buiten de accountantscontrole.

Of de jaarrekening ondanks de vage controle van de grensgebieden toch volledig en toereikend is, hangt uitsluitend nog af van de kwaliteit van de organisatie en de leiding van de onderneming.

Om een sluitend geheel van accountantscontrole te bereiken is een cruciale rol weggelegd voor de concernaccountant, degene die zijn handtekening onder de geconsolideerde jaarrekening van de onderneming zet en die als enige accountant het geheel kan overzien.

Hij is gehouden de concernomvattende accountantscontrole strak te organiseren, leiding te geven aan de deelaccountants en bijzondere zorg te besteden aan het opzetten en onderhouden van de audit-informatiestromen.

Goed gemonitorde audit-informatiestromen zijn noodzakelijk om afdoende tegenwicht te bieden aan de managementhiërarchie van de onderneming. Daarbij moet de concernaccountant storingen door ruis in de audit-informatiestromen, die altijd op de loer liggen door rivaliteiten en loyaliteiten tussen de lokale
leiding en de lokale accountant, voortdurend het hoofd bieden.

De deelaccountants moeten zich bewust zijn van hun plaats in het grote geheel en hebben ook alle belang bij een adequaat functionerende concernaccountant. Ook in de accountantscontrole is de ketting niet sterker dan zijn zwakste schakel.

Ruud Veenstra RA heeft een lange staat van dienst als openbaar accountant van grote en internationale ondernemingen (vanaf 1970) en als onafhankelijk accountancy-consultant (vanaf 1992) en publiceert daarnaast regelmatig over vakonderwerpen. www.veenstraaccountancy.nl