ZZP Update: 400.000 zelfstandigen de pineut

Dat het aantal ZZP’ers in Nederland is toegenomen is genoegzaam bekend. De overheid probeert hierop in te spelen met nieuwe wetgeving, want in veel gevallen twijfelt men of die (nieuwe) ZZP’ers niet onderdeel zijn van een schijnconstructie en er sprake is van een verkapt dienstverband. Wat is de laatste stand van zaken in de wereld van de zelfstandigen zonder personeel en wat kunnen we verwachten van het nieuwe kabinet? 

We bespreken het met ZZP-expert Pierre Spaninks, onder meer auteur van het boek ‘ZZP’ers: marktvernieuwers of marktverziekers’. 

Wie zijn al die nieuwe ZZP’ers eigenlijk?
Dat is een goede vraag, want het hangt nogal af van je definitie. Het Centraal Bureau voor de Statistiek houdt er een bijzondere definitie op na; een ZZP’er is ‘iemand tussen de 15 en 75 jaar, die voor meer dan 0 uur per week betaalde arbeid verricht zonder in loondienst te zijn.’ Dat zijn op dit moment ongeveer 1,3 miljoen mensen en dat is een groot aantal. Maar daar valt dus ook elke huisvrouw onder die af en toe een klusje doet, of iemand die vier dagen in loondienst is en in zijn vrije tijd nog wat ondernemends doet. Voor 800.000 mensen zorgt het ZZP-schap voor het hoofdinkomen, voor 500.000 is het de enige bron van de enige inkomsten. En in die groep zit nog een groot deel dat alleen parttime werkt, minder dan 12 uur. De groei van de afgelopen jaren heeft vooral in zulke parttimers gezeten. Scholieren en studenten bijvoorbeeld, of gepensioneerden die er nog wat bij zijn gaan doen. Als je kijkt naar wie echt de kost verdient als ZZP’er is de stijging helemaal niet zo groot.

Het kabinet wil vaste banen en lijkt het ZZP’erschap als een bedreiging van te zien. Wat is uw visie hierop?
Er wordt vaak gesproken over ‘het snelgroeiende leger’ van ZZP’ers. Dat is een frame, het heeft iets bedreigends. Je ziet dat er de laatste tijd ook steeds meer ellende wordt toegeschreven aan ZZP’ers. Ik hoorde laatst zelfs dat onverzekerde ZZP’ers er de oorzaak van zijn dat er in Nederland een claimcultuur ontstaat, om artsen te vervolgen. Dat gaat ver hoor.

Wat speelt er bij de ZZP’ers en werkgevers zelf?
Er is over en weer veel behoefte om zaken te doen nu het weer beter gaat met de economie, alleen heeft de grote onzekerheid als gevolg van de wet DBA in de praktijk tot een inhuurstaking geleid in 2016. Dit geldt vooral voor ZZP’ers die business-to-business werken. 

Hoe zat het ook al weer met die wet DBA, en waarom is die zo desastreus voor zelfstandigen?
Met de wet DBA is de VAR-verklaring afgeschaft en daar moeten zogeheten modelovereenkomsten voor terugkomen. Bedrijven willen er wel mee werken, maar worden in de praktijk actief ontmoedigd door de Belastingdienst. In de zorg krijg je sowieso geen toestemming en in de theaterwereld bijvoorbeeld ook niet. Want, zegt de Belastingdienst, als je als acteur de aanwijzingen van een regisseur moet opvolgen ben je geen zelfstandige. Dat soort verhalen vertelt zich rond, waardoor nu ook opdrachtgevers die op zichzelf wel willen werken met die modelcontracten niet eens meer aan zo’n proces beginnen om ze goedgekeurd te krijgen.

Waarom hebben vooral ZZP’ers die in B2B werken last van de nieuwe wetgeving?
Er zijn eigenlijk twee soorten ZZP’ers en de problemen komen vooral neer bij de zelfstandigen die hun handen en hoofd verhuren aan zakelijke opdrachtgevers. Mensen die rechtstreeks voor particulieren werken, zoals aannemers, gaat het voor de wind, maar de andere groep – het gaat om ongeveer 400.000 ZZP’ers – moet de tering naar de nering zetten om de verdenking van schijnzelfstandigheid te voorkomen. Van schijnzelfstandigheid is volgens de Belastingdienst sprake is als tegelijkertijd drie factoren aanwezig zijn: er wordt voor de arbeid betaald, er is een verplichting om het werk persoonlijk uit te voeren en er is een gezagsverhouding tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. 

Heeft u een praktisch voorbeeld van wat eerder wel mocht, maar nu niet meer?
Het was voorheen geen probleem dat een interimsecretaresse als ZZP’er iemand verving tijdens een zwangerschapsverlof. Nu ziet de Belastingdienst dat als het overnemen van iemands functie en dat mag niet, dan is er een gezagsverhouding en dat moet dus in loondienst. Je ziet veel mensen nu zoeken naar nieuwe manieren van werken die DBA-proof zijn. Interimmers gaan aantonen dat ze meer doen dan alleen die uurtjes draaien als secretaresse. Dat ze ook met een frisse blik kijken naar hoe de dingen georganiseerd zijn bij zo’n bedrijf en die vergelijken met manieren van werken bij andere opdrachtgevers. Als je dat benoemt als een consultancy, of een veranderkundig iets, en daar ook een deel van de beloning voor afspreekt, word je een soort meewerkend veranderaar en dan mag het dus wel. Grappig is dat dit er in de praktijk ook toe kan leiden dat een ZZP’er zo een hoger tarief kan rekenen.

Wat is uw ZZP-advies aan de formerende partijen? Welk beleid werkt wel en niet?
In essentie komt het erop neer dat als je de inhuur van ZZP’ers weer op gang wilt brengen, je iets moet doen waardoor zelfstandigheid wordt onderkend als een aparte categorie voor de inkomstenbelastingen en dat de opdrachtgever over hun betaling geen loonbelasting en premies hoeft in te houden. Dat toon je naar mijn mening aan met een combinatie van twee zaken. Eén: doordat iemand zich als zelfstandig ondernemer inschrijft bij de Kamer van Koophandel, en twee: doordat opdrachtnemer en opdrachtgever uitdrukkelijk verklaren dat zij niet de bedoeling hebben een dienstverband te laten ontstaan. Ze doen een afgebakend project samen, waarna ze de handen weer vrij hebben om door te gaan. Er vloeien geen verplichtingen uit voort. Als je het zo afspreekt heb je dat gedoe met die DBA en modelovereenkomsten niet nodig. Dat kan op basis van bestaande wetgeving. Men roept vaak dat het arbeidsrecht gedateerd is en dat er daarom nieuwe regelgeving nodig is, maar er is ontzettend veel jurisprudentie opgebouwd, waaruit regels zijn ontstaan om actuele praktijksituaties te toetsen. Het is niet nodig om nieuwe wetten te maken als je zo’n schat aan informatie hebt over hoe te handelen in lastige gevallen.

Heeft u er een beetje vertrouwen in dat er naar u geluisterd zal worden aan de onderhandelingstafel?
Om eerlijk te zijn niet. De VVD gaat niet zeggen dat Wiebes het verkeerd heeft gedaan met die wet DBA. D66 is een ZZP-partij maar die heeft ook andere prioriteiten. Als je formeert met de CU gaat het over de zondagsopenstelling van winkels. Bij het CDA hebben ze veel energie gestoken in een lobby om ZZP’ers aan verplichte sociale verzekeringen te krijgen, wat VVD en D66 niet willen. Het is een impasse. Als gevolg kijkt de politiek toch weer naar de polder. Die moet maar met een plan komen. Maar de polder bestaat uit werkgevers en werknemers. Voor bedrijven is het op dit moment goedkoop om ZZP’ers in te huren. Waarom zouden die helpen hen een wettelijke status te krijgen als daardoor de tarieven omhoog gaan? Bij vakbonden als FNV en CNV vindt men: de beste ZZP’er is een ZZP’er die in loondienst komt en lid wordt van vakbond. De conclusie is dat er niks wordt opgelost en die 400.000 zelfstandigen in de business to business de pineut zijn.

Dat is geen vrolijke boodschap.
Ik geloof in de kracht van ondernemers. Ze willen en kunnen meebuigen met allerlei ontwikkelingen en willen op een nette en nuttige manier hun brood verdienen. Maar ik zie echt een politiek die op een domme manier veel problemen heeft veroorzaakt. En inderdaad: aangezien ik geen enkele beweging zie om dat op te lossen stemt mij dat niet vrolijk.