Scenarioplanning: De echte kansen en risico’s liggen in de toekomst

Het lijkt alsof de toekomst nog nooit zo onzeker is geweest. De steeds toenemende snelheid van veranderingen op technologisch vlak, de enorme machtsverschuivingen in de wereld en de steeds duidelijker wordende ontwikkelingen in milieukwesties en vraag en aanbod van grondstoffen hebben gevolgen voor individuen, overheden en organisaties. In een dergelijke snel veranderende omgeving zal de CFO meer dan ooit van vitaal belang zijn voor de organisatie. De rol zal zich meer gaan toespitsen op de toekomst, het aanspreken van de externe omgeving en het omgaan met de onzekerheden en kansen die daaruit voortkomen.

Leidende thema’s die de toekomst gaan bepalen
De toekomst laat zich niet voorspellen: de complexiteit, snelheid en hoeveelheid van de veranderingen zijn te groot. Toch zijn er wel een aantal leidende thema’s die de wereld van de toekomst vorm zullen geven. In diverse sessies met vertegenwoordigers van alle Europese kantoren ontwikkelde KPMG een beeld van die thema’s.

Technologie zit in bijna alles
De technologie – en met name de digitale en informatietechnologie – neemt een enorme vlucht. Apparaten en sensoren worden steeds kleiner en sneller en raken daardoor geïntegreerd in vrijwel alle aspecten van het leven. Dalende kosten maken de toegankelijkheid tot technologie groter. De hoeveelheden data die uit deze en andere ontwikkelingen voortkomen, krijgen een steeds grotere omvang, waar allerlei ondernemingen weer hun brood in verdienen. Tegelijk is er ook een keerzijde aan. Beveiliging en privacy worden van groter belang.

Veranderende demografie
Steeds beter wordende zorg, in combinatie met een lagere bevolkingsaanwas en een langzaam afnemende groei, zorgen voor een steeds ouder wordende wereldbevolking. Bij bedrijven vertaalt zich dat niet alleen in hogere pensioenkosten, maar ook in ingewikkelder onderlinge verhoudingen. In met name de westerse wereld zal zich een groot tekort op de arbeidsmarkt voordoen. Vijf generaties op de werkvloer wordt de norm, gebruik van technologie en outsourcing noodzakelijk.

Milieu grijpt steeds dieper in
Het thema duurzaamheid krijgt steeds meer economische waarde. Organisaties kunnen zich geen schandalen meer veroorloven, noch financieel, noch wegens reputatieschade. Voldoen de producten en diensten daarentegen aan alle emissie- en andere normen, dan heeft de organisatie in kwestie een steeds groter wordend streepje voor. Daarnaast worden zaken als energie, water en zeldzame metalen waardevoller. Zeker die laatste – in beleggerstermen rare earths – zorgen ervoor dat China, dat hier ruimschoots over beschikt, het Saoedi-Arabië van het Oosten wordt. Net als olie vinden rare earths hun weg naar de hoogste bieder.

Kanteling in waarden en gedrag
De samenleving als geheel wordt ouder en daarmee bewuster ten aanzien van zichzelf en van organisaties. Vertrouwen wordt gegeven in plaats van verdiend. Transparantie wordt een vereiste. Liefst zo snel mogelijk de juiste informatie, die wel betrouwbaar, geloofwaardig en authentiek moet zijn: men wordt ongeduldiger en gelooft tegelijk niet zomaar meer wat men krijgt voorgeschoteld. Met als positieve kant meer openheid en meer bereidheid om ver mee te gaan. Letterlijk, omdat grenzen vervagen en consumenten en professionals niet meer gebonden zijn aan één locatie. Figuurlijk, omdat mensen die eenmaal overtuigd zijn van een merk, zich ook willen inzetten voor allerhande aanverwante producten. Hetzij als afnemer, hetzij als voorstander: zij delen graag hun positieve ervaring.

In control = fit for the future
Deze leidende thema’s resulteren in nieuwe uitdagingen, complexiteit en risico’s voor organisaties. Daarmee vormen ze een belangrijk onderwerp voor businessleiders en in- en externe accountants. Voor al deze groepen geldt dat ze breder, in toenemende mate non-financieel, moeten kijken naar potentiële bedrijfsrisico’s. Maar businessleiders als CFO’s kunnen veel meer doen dan alleen de risico’s overleven. Door vooruit te kijken en te plannen kunnen zij risico’s omzetten in nieuwe kansen en acties formuleren om te anticiperen op een onzekere toekomst. Ondernemingen kunnen nu hoe dan ook niet zonder een agile strategy. Ze moeten strategisch lenig zijn, vooruitkijken en wendbaar blijven – ofwel: fit for the future zijn.

####

Unieke positie CFO’s
CFO’s hebben een unieke positie om hun organisatie fit for the future te houden. Zij hebben de systemen en competenties om toekomstige risico’s in te schatten en door te vertalen naar de benodigde organisatorische veranderingen. Het ERM en de traditionele risicoparagraaf leggen hiervoor een belangrijke basis. Risicomanagement zou voor de CFO niet alleen een verplichte jaarlijkse exercitie moeten zijn, maar een wezenlijke vraag naar toekomstige bedreigingen én kansen voor een organisatie. ‘Wat kan onze organisatie in het hart raken?’ Het aantal factoren dat van buitenaf invloed heeft op de waarde van een organisatie, zowel positief als negatief, neemt namelijk beduidend toe en verandert sneller dan ooit. Een dergelijke inschatting en afweging van kansen en bedreigingen vormt de basis voor strategische planning en ontwikkeling, goalsetting en managementrapportages.

Aantoonbaar beter
CFO’s beschikken ook over een schat aan data over hun eigen organisatie en hebben vaak de competenties en het personeel om die data te analyseren. Argumenten om energie te steken in de ontwikkeling van toekomstscenario’s en de analyse van data zijn er te over. Zo functioneren bedrijven die breed zicht hebben op de kansen en bedreigingen voor hun organisatie aantoonbaar beter. Ze zijn concurrerender en daardoor, zeker nu, flink in het voordeel. Bovendien verkorten deze organisaties dankzij data-analyse hun feedback-loop. Ze zien namelijk al vroeg of een koerswijziging succes heeft of niet. Dat betekent ook dat ze meer risico kúnnen nemen – deze organisaties weten immers snel hoe een investering uitpakt en kunnen daardoor meteen ingrijpen en bijsturen.

Essentiële vragen stellen
Het ontwikkelen van toekomstscenario’s ligt natuurlijk al in belangrijke mate in het aandachtsgebied van de CFO. Interactive controls zijn een belangrijk onderdeel van de toolkit om in control van de organisatie te zijn en die optimaal te positioneren voor de toekomst. Door de toenemende snelheid van veranderingen worden interactive controls voor CFO’s een steeds belangrijker instrument. CFO’s zouden zich op basis van toekomstscenario’s moeten afvragen of de organisatie nog wel relevant is voor klanten en andere stakeholders. Want dat bepaalt in belangrijke mate de financiële waarde van een organisatie.

Daarnaast stelt een CFO zich via interactive controls de vraag: wat kan mijn onderneming in het hart raken? De zaken die een organisatie in het hart kunnen raken, dat zijn de risico’s waar een CFO op moet managen. En die liggen in de toekomst. Naast data-analyse is het daarom essentieel goed zicht te hebben op brede thema’s die in de toekomst gaan spelen, deze te combineren en op basis daarvan eigen toekomstscenario’s te ontwikkelen. Veel organisaties doen dat al, maar verzuimen meestal de verschillende thema’s met elkaar in verband te brengen.

CFO van de toekomst
De CFO van toekomst zal zich in toenemende mate gaan richten op de externe omgeving. Organisaties zullen hun enterprise risk management-tools gebruiken om toekomstige risico’s te identificeren, te interpreteren en passende maatregelen te formuleren om ze aan te pakken en om te buigen naar kansen. Data-analyse zal een steeds grotere rol gaan spelen in de verantwoordelijkheden van de CFO. Het ontdekken van trends in data en deze omzetten in acties kan in belangrijke mate bijdragen aan de waarde van de organisatie.

ICT zal voor de financiële functie een onmisbare rol gaan spelen bij de interpretatie van data, en integratie van beide functies lijkt daarom een logische ontwikkeling. Business leadership zal de uitkomsten van ERM gebruiken voor geïntegreerde strategische planning, waarbij de CFO leidend zal zijn in het omzetten van dergelijke plannen in ambitieuze en meetbare doelstellingen en acties. Hoewel deze ontwikkelingen logisch lijken, zullen ze grote veranderingen betekenen voor de traditionele rol en verantwoordelijkheden van de CFO en de relatie van de financiële functie met de rest van de organisatie.

TOM VAN DER HEIJDEN is Head of Markets en lid van het Nederlands executive team van KPMG. RICHARD WAGENMAKERS is partner bij KPMG, sinds 2004 lid van het Nederlandse Board Strategy Team en maakt deel uit van de internationale KPMG 2020 Group. Beiden buigen zich speciaal over de vraag wat de toekomst KPMG en zijn klanten brengt. Dit artikel is gebaseerd op de kennis die deze KPMG’ers en hun collega’s hebben verzameld.