Samenvatting van de winnende scriptie: ‘De invloed van de IFRS op gedragingen’

Nederlandse ondernemingen zullen volgens een recent onderzoek overstappen naar pensioenstelsels waarbij het risico meer bij de werknemers komt te liggen. Als beloningsmiddel worden personeelsopties daarnaast minder populair en ten aanzien van het rapporteren van hedging zal er flink in administratieve systemen worden geïnvesteerd.

Mijn onderzoeksvraag luidt: beïnvloeden boekhoudregels het economische gedrag van ondernemingen? In het bijzonder is gekeken naar het converteren van de boekhoudregels richting de IFRS om te zien of Nederlandse bedrijven van plan zijn veranderingen door te voeren vanwege de IFRS. Tevens heb ik vergelijkbare conversies in Groot-Brittannië en de VS onderzocht om te onderzoeken of bedrijven werkelijk veranderingen doorvoeren als gevolg van veranderende rapportageverplichtingen.

Ik heb hiervoor twee soorten bewijs verzameld. Het eerste bewijs is een enquête onder 46 Nederlandse directeuren van IR-afdelingen. Door middel van deze enquête kunnen uitspraken gedaan worden over de intenties tot gedragsveranderingen, aangezien de nieuwe regels op dit moment worden geïmplementeerd.

Het tweede bewijs wordt geleverd door de vele jaarverslagen uit Groot-Brittannië en de VS. Hier onderzoek ik of veranderende boekhoudstelsels een werkelijke wijziging van beslissingen van het management tot gevolg hebben, en zo ja, in welke mate en op welke manier. Dit bewijs ten gevolge van mijn onderzoek naar de jaarverslagen stelt mij in staat reeds voltrokken veranderingen te documenteren. Interessant is dat ook voor een aantal Europese ondernemingen werkelijke veranderingen gedocumenteerd worden, omdat deze ondernemingen reeds vrijwillig volgens de IFRS rapporteren.

Mijn vooronderstelling is dat geen gedragsveranderingen plaats zullen vinden. Vanuit financieel oogpunt is dit evident: boekhouden heeft geen invloed op de kasstromen of de risico’s van bedrijven. Als mijn beeldscherm groter is dan dat van mijn buurman, maakt het niet uit of de grootte in inches of in centimeters is gemeten! Zo heeft ook in economisch opzicht de vaststelling van optimale beloningsstructuren niets met de verslaggeving hierover te maken.

Evenzo, de beste investeringen voor de pensioenverplichtingen van bedrijven komen voort uit een afweging tussen risico en rendement, en hangen niet af van wijzigingen in de gerapporteerde waarde van een pensioenfonds. Ondanks dit alles heeft een verhit debat plaatsgevonden over de invoering van de IFRS in Europa en vergelijkbare regelgeving in de VS.

Ik vind inderdaad significante gedragsveranderingen: massale veranderingen in de manier waarop bedrijven de pensioenplannen regelen, veranderingen in het beloningsbeleid en veranderingen in het investeringsbeleid.

Mijn resultaten tonen aan dat bedrijven overstappen naar pensioenstelsels waarbij het risico meer bij de werknemers komt te liggen en gaan investeren in minder volatiele activa. Uit mijn analyse van jaarverslagen blijkt vooral dat voor pensioenfondsen investeringen in obligaties en ruwe materialen terreinwinst boeken ten opzichte van investeringen in aandelen. Ook gaan verscheidene bedrijven gebruik maken van externe verzekeraars voor de pensioenlasten, waardoor de balansrisico’s verminderen.

In Engeland hebben als gevolg van vergelijkbare regelgeving (FRS 17) veel bedrijven ervoor gekozen de beleggingsrisico’s van de pensioenfondsen bij de individuele pensioendeelnemer te leggen, en in de VS doet al ongeveer 50% van de ondernemingen dit. In Nederland zijn Philips, AkzoNobel en Vendex KBB bezig met een dergelijke overstap.

Als beloningsmiddel worden personeelsopties daarnaast minder populair. Volgens de IFRS moet de werkelijke waarde van uitgekeerde opties aan het personeel als kostenpost worden opgenomen, waardoor personeelsopties minder gunstig op de balans kunnen verschijnen. Van de Nederlandse ondernemingen die gebruik maken van de personeelsopties, geeft maar liefst 46% aan dit optieprogramma te gaan herzien. In het buitenland zijn dezelfde ontwikkelingen gevonden bij onder andere AMG, Lumenis, Elcoteq en Nokia.

Ook doen bedrijven grote administratieve inspanningen om fluctuaties in de jaarcijfers te minimaliseren: 68% van de bedrijven die gebruik maken van hedging gaan investeren in administratieve systemen om een bepaalde manier van accounting te kunnen toepassen. Ook geven sommige bedrijven aan minder gebruik te gaan maken van hedging als gevolg van het nieuwe boekhoudstelsel, een trend die ook in de VS zichtbaar is.

Mijn enquête toont verder aan dat bedrijven vooral vrezen voor een aanpassing van hun beurskoers als gevolg van de nieuwe manier van rapporteren. Ook vrezen bedrijven een veranderende perceptie van de kredietwaardigheid.

Patrick Verwijmeren