Ronald Messelink, Oxfam Novib: Ontwikkelingssamenwerking als kernactiviteit

Het contrast kon niet groter zijn: Messelink begon zijn carrière in de hoogtijdagen van de ICT-bubbel. Hij werkte bij Arthur Andersen toen die wereldwijde accountantsorganisatie nog volop in bedrijf was, zat daarna in ERP-implementaties bij KSI en ging met een management buy out mee naar Orad. Daar werd hij directeur finance operations.

Op de toppen van de ICT-hype maakte hij snel carrière, maar het voelde op een of andere manier niet goed. ‘We maakten te snel de sprong omhoog, kregen meteen veel verantwoordelijkheid, stonden te snel in de etalage van de showroom om een nieuwe auto uit te kiezen. Hier klopt iets niet. Dat gevoel had ik al in die showroom.’ Toen de bubbel uiteen spatte, moest KSI eigenlijk reorganisatie op reorganisatie stapelen, maar de directeur-grootaandeelhouder wilde er nog niet aan. ‘Dat was meteen de vertrouwensbreuk tussen hem en mij. Ik zag de cashflow hard achteruit lopen en er moest wat gebeuren. Hij had de ogen nog niet open na de buy-out.’

Messelink stapte over naar HSO, dat Baan-implementaties deed. Daar ging hij als CFO aan de slag. Toen hij startte, was de onderneming nog in zes landen actief, maar op het laatst nog maar in twee: Duitsland en Nederland. Ook dat bedrijf kon niet aan de neergang van de ict-sector ontkomen.

Stressvol
Toch kijkt Messelink niet met een wrang gevoel terug op die periode. ‘Ik heb ervaren wat het is om in een dergelijke stressvolle periode knopen te moeten doorhakken. Daar heb ik veel van geleerd.’ Bij HSO kwam het knagende gevoel omhoog. Messelink: ‘Van ICT raak ik niet intrinsiek gemotiveerd. Ik wil echt een band met het product, de dienst of de hulp die een organisatie biedt. En ik wilde graag zien dat mijn team dat ook zou hebben.’

Messelink begreep dat het niet makkelijk zou worden om met een ICT-achtergrond over te stappen naar een andere organisatie. Toch zette hij tien werkgevers waar hij graag zou willen werken op een rij en schreef deze in open sollicitaties aan. Uiteindelijk klikte het in het gesprek met algemeen directeur Sylvia Borren dusdanig dat hij bij Oxfam Novib in Den Haag in dienst trad als controller. Hij is daarmee nu de hoogste financiële man bij de hulporganisatie.

Hij trad op 1 april 2002 in dienst. ‘Ik was verbaasd over de grootte en de complexiteit van de organisatie. We draaien hier bijna 200 miljoen euro omzet, zijn internationaal actief en kennen een grote externe druk om accountable te zijn. Voor de buitenwereld, de overheid maar ook het publiek en onszelf moeten en willen we de hoogste mate van transparantie betrachten.

Daarbij komt dat we precies willen weten hoe effectief onze gelden zijn geweest. Niet alleen voor onszelf om de efficiëntie van projecten na te gaan, maar ook voor externe stakeholders. Zij willen tot op de cent nauwkeurig het bestedingspatroon weten.’ Oxfam Novib leeft in een glazen huis. De Nederlandse overheid, maar ook instanties zoals de Europese Unie, de Ford Foundation en vergeet niet het algemene publiek, kijken als het ware over de schouders mee naar de spreadsheets van Messelink. Accountable zijn is dan ook een belangrijke taak, maar het inschatten van de haalbaarheid van projecten is misschien nog wel belangrijker. Wat is het risico dat we lopen met lokale partners in landen als Congo of Somalië? Komt het geld wel goed terecht?

Messelink: ‘Die inschatting is vaak een spanningsveld tussen wat financieel gezien verstandig is en wat je gevoel zegt dat je voor de lokale bevolking zou willen doen. Wij zijn daarbij het financiële, ietwat zakelijke geweten van Oxfam Novib, waar mensen in het veld soms te enthousiast van stapel lopen. Wij vragen al snel: is die partner wel solide?’ Oxfam Novib heeft een naam te verliezen.

De financiële afdeling bewaakt die voor een deel en heeft dan ook – naast zestien mensen op het hoofdkantoor – controllers in het veld die de effectiviteit en efficiëntie van projecten nauwkeurig in de gaten houden. Die controllers zijn zelfstandige eenheden, zegt Messelink. ‘Ik kom pas in de running als het spannend wordt.’ Dat staat los van de taak die de controller heeft als klankbord van de financiële mensen in het veld. Zij zijn gepositioneerd temidden van hoofden van bureaus en programmadirecteuren.

What if?
Tweederde van het geld dat Oxfam Novib te besteden heeft, komt van de overheid. Deze bepaalt eens in de vier jaar de fondsen. Messelink: ‘Het is absoluut niet zeker – vooral niet in het huidige tij waarin de overheid een terugtrekkende beweging maakt – dat we die financiën zouden krijgen.’ Anderhalf jaar geleden, toen de overheid weer zijn beslissingsmoment had, werkte de controller met zijn team dan ook hard aan what if-scenario’s. Een soort forecast, maar dan anders. Wat als er maar 60 of wat als er maar 20 procent wordt uitgekeerd? Hoe pakken we dat aan?’ De overheid besloot weer voor vier jaar financieel betrokken te zijn bij Oxfam Novib, maar de ontwikkelingshulporganisatie heeft meer geldschieters.

Het ‘hulpbedrijf’ lobbyt bij instanties als de Europese Unie en bij foundations zoals die van Bill Gates en de Ford Foundation. Daarnaast doet Oxfam Novib aan fondsenwerving in Nederland en zet de organisatie campagnes in. ‘Voordat ik hier kwam werken, viel het me niet zo op, maar er bestaat nog steeds een hoge mate van bescherming van de eigen markt door rijke landen. Of ik zelf ook zoveel mogelijk probeer om eerlijke, fair tradeproducten aan te schaffen? Ja, alhoewel ik moet erkennen dat ik daar niet extreem ver in ga. Ik behoor tot de rekkelijken. Ook omdat je als consument niet altijd kunt nagaan of het product op een eerlijke manier is gemaakt.’

Een keer per vier jaar een strategisch plan. Een keer per jaar een beleidsplan. En driemaandelijks de balanced scorecard die Messelink introduceerde. Dat is de controlcyclus van Oxfam Novib, de organisatie die als hoger doel armoedebestrijding heeft. Soms moet de organisatie voor dat hogere doel, juist investeren in het voorleggen van projecten. Een spanningsveld, erkent Messelink. ‘Elke euro die je besteedt aan de organisatie is er in de ogen van het publiek er een teveel. We beleggen niet, maar de wereld werkt zo dat je met een goed, bijna commercieel verteld verhaal moet komen, voordat mensen of instanties geld geven. Soms moet je daarvoor netwerken met rijke mensen, waardoor er fondsen vrijkomen. Dat wordt wel eens als wrang ervaren, omdat je met armoedebestrijding bezig bent, maar we moeten wel.

Het zou zonde zijn voor de bestrijding van armoede als we dergelijke initiatieven niet namen.’ Waar is de fondsenwerving het meest effectief? Messelink: ‘Vanuit die vraag moet je werken als organisatie. Als je weet dat de Europese Unie een groot deel van haar geld sowieso in ontwikkelingssamenwerking in de nieuwe lidstaten van de EU stopt, heeft het geen zin om dat te proberen te veranderen. We proberen nog beter en effectiever in dat spel te worden. Het is in wezen commercieel zijn om daarmee het goede doel te kunnen ondersteunen.’

Effectief
Een andere, grote uitdaging is het neerzetten van het controleraamwerk. Hamvraag daarbij: hoe meet je dat ontwikkelingssamenwerking effectief is geweest? De controller: ‘Daarbij komen zoveel elementen kijken en iedere situatie is weer anders. Dat terwijl er vanuit de publieke opinie en de overheid een duidelijke roep om transparantie is. Maar je kunt bijvoorbeeld je succes in een noodsituatie in Darfur moeilijk vergelijken met een project rondom schoolkinderen in Mali. Dat terwijl we voor beide situaties projecten hebben lopen.

Hoe vul je performance management in, zodat het transparant wordt wat er gebeurt én zonder dat het verstikkend werkt?’ Daar is Oxfam Novib volop mee bezig. De organisatie houdt zich al wel aan strikte kwaliteitseisen van ISO en INK. Daarnaast stuurt het bedrijf in ontwikkelingssamenwerking externe, onafhankelijke auditoren op pad om projecten te beoordelen.

Daarbij komen de controles van de overheid, die naar de rechtmatigheid van de bestedingen kijkt. Messelink: ‘Een fraudegeval is niet altijd te voorkomen, maar we doen er alles aan om zoveel mogelijk te weten te komen over partners waar we mee samenwerken. Is alle informatie boven tafel? Is het verhaal van het project en de partner plausibel? Kunnen we het financieel trekken? Naar de daarop volgende antwoorden kijken we kritisch. Natuurlijk, je neemt altijd een risico met een project, het lijkt daarmee op ondernemerschap. Maar dan wel met de sociale factor die zo belangrijk voor ons is.’

PERSOONLIJK
Naam: Ronald Messelink
Leeftijd: 38
Functie: Controller
Bedrijf: Oxfam Novib
Loopbaan: Messelink begon zijn carrière bij Arthur Anderson, werkte daarna bij KSI en ging met een management buy-out mee naar Orad. Daar werd hij directeur finance operations. Messelink stapte vervolgens over naar HSO, dat Baan-implementaties deed. Daar ging hij als CFO aan de slag. Uiteindelijk trad hij 1 april 2002 in dienst als controller bij Oxfam Novib.
Hobby’s: ‘Tijd doorbrengen met mijn drie kinderen, squashen en met een rugzak op de bergen in trekken.

Bedrijf: Oxfam Novib
Aantal medewerkers: 350
Hoeveel fte in financiële functie: 35 fte
Typering finance team: ‘Zeer betrokken, pragmatisch, proactief en creatief.’
Issues: ‘Resultaten nog inzichtelijker maken en internationaal ICT-systeem uitrollen.’
Omzet: 181 miljoen euro
Financiële systeem: SAP