Prof. dr. Theo Kocken: “Risicomanagement frameworks gaan je bedrijf niet redden”

Volgens Theo Kocken, hoogleraar Risicomanagement aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, moeten bedrijven juist stresstesten loslaten op hun bedrijf voor situaties waarvan ze denken dat ze slechts met zeer kleine kans kunnen voorkomen. “Welke consequenties daarvan kun of wil je niet dragen en hoe ga je daar vervolgens mee om? Het ontwerp van de juiste stresstest is een kunst apart.”

Op het gebied van risicomanagement komen er de komende jaren enkele grote veranderingen op ons af, stelt Kocken. Daarbij doelt hij op de vergrijzing, de strenger wordende regelgeving in – met name – de financiële sector en de schuldencrisis. “We zitten in een periode waarbij de opgebouwde leverage in alle balansen moet worden deleveraged. Uiteindelijk moeten de schulden die de afgelopen 30 jaar zijn opgebouwd weer worden afgebouwd. Het is niet zozeer de hoeveelheid schuld die een land heeft, maar het afbouwen van schulden gaat met pijn gepaard; bezuinigingen, problemen bij de overheid, minder krediet voor het bedrijfsleven, et cetera. Dit doe je niet in 1 of 2 jaar. De komende 10 jaar gaat dit nog zeker spelen. De combinatie van een periode van deleveragen en een vergrijsde maatschappij is nog niet eerder voorgekomen en brengt veel onzekerheid met zich mee. Maar we kunnen wel leren van bijvoorbeeld de deleveraging in de jaren ’30 en de vergrijzing in Japan.”  

Impact schuldencrisis op bedrijven
Volgens Kocken is de schuldencrisis in Europa ook heel relevant voor bedrijven en hoe ze omgaan met risicomanagement. Zo is de financiering van de onderneming een belangrijk issue momenteel. Banken komen onder druk te staan door de strikte liquiditeitseisen van Basel III. Lange leningen verkrijgen wordt hierdoor lastiger voor ondernemingen. “Ook is de onzekerheid in de valutamarkt heel groot”, aldus Kocken. “Wanneer je bijvoorbeeld als bedrijf veel exporteert, is het moeilijk in te schatten hoe valuta’s zich gaan verhouden. Stel, Azië wordt ontkoppeld van de dollar. Dat zijn grote onzekerheden voor bedrijven. Als er een downgrade komt in landen als Frankrijk heeft dat ook impact voor de bedrijven in dat land. Ook al hebben ze zelf Triple-A status, die bedrijven hebben toch een probleem als hun land gedowngrade wordt.”
__________________________________________________________________________________
Cursus In control met Risicomanagement
Tijdens deze dag leert u alles over risico’s en de vaak desastreuze gevolgen van verkeerde inschattingen. U krijgt inzichten om een robuust raamwerk te bouwen, flaters te voorkomen en risicomanagement te integreren in uw organisatie. Lees meer…
__________________________________________________________________________________

Waar het allemaal heen gaat weet niemand, maar volgens Kocken is het in ieder geval belangrijk dat bedrijven bewust blijven van risico’s, ook al gaat het economisch weer beter. “Wat vaak gebeurt na een periode van economische tegenwind, is dat bedrijven allemaal euforisch gaan reageren op prille positieve resultaten. Zodra bedrijven weer winst gaan rapporteren, denkt iedereen dat het weer goed gaat en ontstaan er gemakkelijk nieuwe luchtbellen, met grote support van Centrale Banken. Langzaam maar zeker worden bedrijven dan steeds risicozoekender en worden balansen opgeblazen. Overnames tegen hoge prijzen worden weer zichtbaar. Dat gedrag is heel systematisch en je moet erg voorzichtig zijn dat je er niet intrapt. Ook moet je de nodige maatregelen nemen. Voordat de luchtbel barst, moet je zorgen dat je bedrijf niet te hard wordt geraakt door een crisis.”  

Risicomanagement frameworks
In het inrichten van hun risicomanagement kunnen bedrijven gebruik maken van frameworks, zoals COSO II. Hoe kijkt Kocken hier tegen aan? “Deze modellen kunnen wel helpen, maar dan moet je ze wel heel goed implementeren. Als je het als een soort verplichting van boven af oplegt heb je er feitelijk niks aan. Dan wordt het al snel een invuloefening. De kunst met zulke frameworks is om het echt te laten leven binnen je hele organisatie van beneden naar boven. Als de mensen op de vloer dan iets zien dat ze niet bevalt moet het leiden tot verandering, dan weet je dat het echt leeft. Het succes ligt dus voor een belangrijk deel aan de mensen die ermee werken en niet aan de frameworks zelf. Die gaan je bedrijf niet redden en kunnen zelfs een vals gevoel van veiligheid geven.”

Integraal risicomanagement
Om risicomanagement integraal aan te vliegen moeten bedrijven een visie ontwikkelen over wat zich allemaal zou kunnen voordoen dat hun onderneming kan raken. Daarvoor moeten ze stresstesten ontwikkelen. Wat als ze geen financiering meer krijgen of als de financiering (veel) duurder wordt? Wat gebeurt er als er extreme schommelingen optreden in de waarde van buitenlandse valuta in bijzonder stressvolle omstandigheden? Is er een situatie te bedenken waarin veel van deze dingen – of allemaal – tegelijkertijd gebeuren en welke impact heeft dit op de onderneming? “Hier moet je nu al op anticiperen”, stelt Kocken. “Dan heb je bij de volgende crisis in ieder geval al de juiste maatregelen genomen. In een crisis zelf kun je bijna niets meer. Risk Management is het meest effectief voorafgaand aan een crisis. De kunst is dan ook er binnen het bestuur aandacht voor te hebben, in een periode dat de aandacht juist verslapt.”  

Bij dit scenariodenken is het daarnaast zeer belangrijk om niet alléén te denken in wiskundige scenario’s of simulaties, ook wel bekend als stochastiek (leer van de waarschijnlijkheid op statistische basis). “Je moet ook kijken naar de risico’s die je moeilijk kunt doorzien, maar die heel specifiek zijn voor jouw bedrijf”, aldus Kocken. “Je moet je openstellen voor alles wat er kan gebeuren in je bedrijf en wat je daaraan kan doen. Het risico van hogere fundingkosten door hogere creditspreads kan ook gecorreleerd zijn aan risico’s in je assets, bijvoorbeeld deelnemingen in bedrijven die hier ook gevoelig voor zijn. Verscholen correlaties, dus, die je aan twee kanten van de balans kunnen raken. En welke risico’s kun je hedgen, ergens anders leggen of volledig uitbannen? En bij het nemen van die maatregelen moet je dan soms accepteren dat je iets minder winst maakt, ja.”  
__________________________________________________________________________________
Cursus In control met Risicomanagement
Tijdens deze dag leert u alles over risico’s en de vaak desastreuze gevolgen van verkeerde inschattingen. U krijgt inzichten om een robuust raamwerk te bouwen, flaters te voorkomen en risicomanagement te integreren in uw organisatie. Lees meer…
__________________________________________________________________________________

Ook de juiste governance is fundamenteel voor goed risicomanagement. Kocken: “Als ondernemer neem je altijd risico’s, maar wel risico’s waar je goed in bent. Op een gegeven moment zag je dat bedrijven gingen gokken op financiële zaken, terwijl dat eigenlijk hun expertise niet is. Deze governance ligt met name bij de cultuur in de top. Als die niet goed zit, kun je de beste controllers en risicomanagers aannemen, maar dan worden die toch overruled. Dus, zorg voor goede governance. Let erop dat je organisatie geen verkeerde prikkels geeft die onverantwoorde risico’s uitlokken en breng je functies en procesinrichting op orde. Goede balans in de RvC en Audit Committee bijvoorbeeld, met risk management kennis in deze toezichtsraden, is heel verstandig.”

Gedragsaspecten
Het zijn spannende tijden voor iedereen. Niemand weet welke kant de economie opgaat. Hoe moeten financieel managers zich in dit turbulente speelveld opstellen binnen hun organisaties? Kocken hamert er nogmaals op dat het cruciaal is voor risk en finance managers om verder te kijken dan de kwantitatieve modellen. “Modellen kunnen helpen, maar het gaat veel meer om de mensen achter die modellen en frameworks. Leer de gedragsaspecten goed begrijpen. Staar je niet blind op de cijfers.”

In de huidige Eurocrisis spelen die gedragsaspecten een grote rol. “Als je puur kijkt naar de financiële fundamenten van landen als Italië, kun je denken; Griekenland zal niet overslaan naar deze landen. Maar als je kijkt naar de realiteit zie je dat mensen veel paniekeriger zijn omdat we al vier jaar in een crisis zitten. Ze zijn veel sneller geneigd obligaties te dumpen en landen in de steek laten. Het heeft veel meer met psychologie te maken dan met de balans van Italië. Conclusie; bestuurders moeten veel meer die andere aspecten gaan meenemen en logisch ogende redenaties loslaten. De zaken liggen te complex om allemaal in één model te stoppen. Het zit in de combinatie van gedragpsychologie, wiskunde, economie en de historie van financiële markten. Om risico’s echt efficiënt te managen heb je een brede, multidisciplinaire aanpak nodig. Als je dat succesvol implementeert kan er een goede cultuur ontstaan van risico versus ondernemen.”
 
Professor dr. Theo Kocken is hoogleraar Risicomanagement aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en is tevens founding partner en CEO van de Cardano Group. Naast een bachelor in Bedrijfskunde (Technische Hogeschool Eindhoven) behaalde hij een master in Econometrie (Universiteit van Tilburg). Voor de oprichting van Cardano (2000) was hij onder andere verantwoordelijk voor het Market Risk Management bij ING in Amsterdam en Rabobank International in Utrecht.