Niets doen om iets te doen

Dit lijkt een paradox. Als we een moeilijke situatie ervaren of gevoelens van ongemak, zien we een directe actie vaak als de oplossing. Maar rust kan een evenwichtiger besluit meebrengen en je ook helpen bij het doorbreken van ongewenste routines of patronen. 

Een voorbeeld van een cliënt. Hij is succesvol in zijn werk, behaalt zijn resultaten en medewerkers, collega’s en zijn leidinggevende zijn tevreden. Veel situaties waarbij hij betrokken is, worden tot een goed resultaat gebracht. Er ontstaat een patroon waarbij anderen hem makkelijk weten te vinden bij nieuwe initiatieven. Dat wordt versterkt doordat hij zelf ook graag meepraat, denkt en doet. Hij is ontzettend betrokken bij de organisatie en dat gaat soms ten koste van zijn eigen plezier. 

Steeds meer raakt hij ervan overtuigd dat zijn manier ook de juiste is. In veel situaties ontdekt hij frustratie bij hemzelf dat het niet loopt zoals hij dat wenst. Hij probeert ook deze situaties te veranderen, wat veel energie kost. Hij merkt ook dat zijn medewerkers het lastig vinden om hun eigen creatieve kwaliteiten te benutten, ten koste van innovatie. Het ongemak bij hem groeit. Recent verraste hij me met de opmerking dat hij een werkbare situatie voor zichzelf gecreëerd heeft. Elke keer als hij een grote impuls voelt om te reageren, om zaken te willen veranderen, om mee te doen, verplicht hij zichzelf tot twee dagen pauze – als die ruimte er is. Als na deze dagen zijn gevoel nog hetzelfde is, dan geeft hij alsnog actie aan zijn gevoel. Maar als dit er niet meer is, dan concentreert hij zich op andere zaken. 

Negative capability
Dit deed mij denken aan de uitdrukking ‘negative capability’. Deze term is voor het eerst gebruikt door de dichter John Keats om aan te geven dat grootse schrijvers tot artistieke schoonheid komen door het laten bestaan en ondergaan van verwarring en onzekerheid tijdens het schrijfproces. In de psychoanalyse is deze term verder opgepakt om de vaardigheid te omschrijven van het ‘niet weten’. Bij ‘niet weten’ accepteer en tolereer je de pijn of verwarring die hiermee samenhangt. En blijf je in onzekerheid door niets te doen, totdat nieuwe inzichten opkomen. Niets doen is daarmee niet zomaar iets, het is hiermee een bewuste activiteit. Door (nog) niets te doen creëer je een conditie voor frisse inzichten, en ook de mogelijkheid dat de context verandert. De buffer van twee dagen van mijn cliënt en het tijdelijk niet weten wat te doen, gaf hem de ruimte om nieuwe gedachten en ideeën te laten opkomen. 

In leiderschap en management kan de drang om iets te doen zeer groot zijn, bijvoorbeeld als er  onvoldoende middelen zijn, er onzekerheid is over de voortgang van een project of bij een crisissituatie. Deze situaties doen een beroep op je om snel een beslissing of actie te nemen. Vaak vragen collega’s om je heen daar ook om. Soms is het helder wat je wilt. Maar in sommige gevallen is het beter om juist het tegenovergestelde te doen van directe actie als interventie. Soms weet je het gewoon nog even niet. Mag je van jezelf de ruimte nemen om – met de onzekerheid en onrustige gevoelens die je hebt – te wachten, observeren en luisteren? 

Eddy de Waart is partner bij Groeimaker, specialist in ontwikkeling en executive coach. Hij focust zich op duurzame groei bij organisaties, teams, individuele leiders en professionals. Hiervoor is hij 15 jaar werkzaam geweest in eindverantwoordelijke financiële posities bij MKB en internationale beursgenoteerde ondernemingen.