Money Matters: IFRS: transparant en toch ondoorzichtig?

IFRS is een boekhoudsysteem van de grote woorden. Drie thema’s staan centraal. IFRS moet meer ’transparantie’ bieden; vanaf het boekjaar 2005 moeten Europese beursfonden ‘beter vergelijkbaar’ worden met ondernemingen in de VS en elders ter wereld (voorzover die dan ook zijn overgestapt op de International Financial Reporting Standards of een daarvan afgeleid boekhoudsysteem). En IFRS moet financiële schandalen à la Enron of Worldcom uitbannen. Zoals Jezus zich als redder over de mensheid ontfermde, zo belooft IFRS de financiële wereld te verlossen uit de greep van verhullende boekhoudsystemen.

Alleen is het zeer de vraag of IFRS z’n beloftes wel waargemaakt? Op alle drie de doelstellingen het boekhoudsysteem vallen wel een paar kanttekeningen te plaatsen:

1. Een goede karikatuur geeft iemand vaak treffender weer dan een foto. Minder accuraat misschien, maar wel levensechter. Dit heeft alles te maken met keuzes. Je moet de hoofdzaken van de bijzaken weten te scheiden; niet naar volledigheid streven maar wel een representatief beeld willen schetsen.

Met een (extern) verslag is dit net zo. Onder het huidige boekhoudstelsel mag het management allerlei keuzes maken om schommelingen in de resultaten weg te vlakken. De aandacht van beleggers en analisten wordt afgeleid van allerlei pieken en dalen. De grote lijn, de lange-termijnstrategie van de onderneming wordt geaccentueerd. Onder IFRS zijn de mogelijkheden hiertoe zeer beperkt.

Zo is een van de leidende gedachten bij IFRS dat activa en passiva volgens marktwaarde moeten worden gewaardeerd. Het is gedaan met het principe van ‘goed koopmanschap’; de directie wordt grotendeels buiten spel gezet, de markt dicteert. Een eigen kantoor, dat nu nog tegen historische kostprijs wordt gewaardeerd, zal straks tegen marktwaarde in de boeken moeten. Goodwill (geacquireerd of zelf ontwikkeld, dat maakt niet zo veel meer uit): idem dito. Bij vorderingen moet uitvoerig worden toegelicht hoe groot het risico is dat ze oninbaar zijn.

Allemaal heel goed verdedigbaar, maar het gevaar bestaat dat de stortvloed van cijfers en toelichtingen op de cijfers het beeld op de gang van zaken in de onderneming aan het zicht onttrekken. Kortom: het gevaar van de transparante maar toch ondoorzichtige onderneming dreigt. En dat was nu juist niet de bedoeling van IFRS.

2. Een spel waarvan de regels tijdens het spelen nog veranderen is voor toeschouwers moeilijk te volgen. Een spel waarvan onduidelijk is hoe de regels uitpakken ook. IFRS is zo’n spel. Door schade en boekhoudschande wijs geworden, heeft de IASB (die de nieuwe regels opstelt) aangekondigd dat de IFRS snel zal worden aangepast als daar aanleiding toe is.

Die aanpassingen zullen ertoe leiden dat ondernemingen moeilijk vergelijkbaar zullen worden. Niet alleen met zichzelf (want de historische cijfers zijn op andere grondslagen gebaseerd), maar ook met andere ondernemingen (idem, en bovendien is het niet uitgesloten dat de grondslagen sectorgewijs kunnen afwijken). Het gevaar dreigt dat de jaarrekening een momentopname wordt, zonder hanteerbare cijfers uit het verleden of inzichtelijke vooruitzichten op de toekomst.

Overigens: ook als de grondslagen niet veranderen dreigt dit. Om terug te komen op het voorbeeld van het kantoorpand: de waarde hiervan kan van dag tot dag schommelen. Voor goodwill, patenten, merken etc. geldt dit helemaal.

3. IFRS kan dus leiden tot minder transparantie en slechtere vergelijkbaarheid. En zal het leiden tot minder frauduleus gedrag? Of, wat ruimer geformuleerd, tot gedrag waarbij beleggers en andere belanghebbenden zijn gebaat? Ook dat valt nog te bezien.

Je kunt je voorstellen dat overtredingen op de loer liggen, al was het maar omdat de regels zo vaak zullen veranderen dat bedrijven er al snel mee in strijd handelen. Groter is het gevaar dat ondernemingen zich in allerlei bochten zullen wringen om maar zo goed mogelijk voor de dag te komen volgens de nieuwe regels. Een boekhoudsysteem is niet alleen een weergave van het gedrag van ondernemingen, het stuurt het gedrag ook. Zo worden onder het huidige boekhoudregime veel overnames gepleegd omdat het zo lekker is dat je de overnamesom kunt activeren terwijl de winst van het overgenomen bedrijf bij de eigen resultaten mag worden opgeteld.

IFRS met z’n ‘de markt heeft gelijk’ zal ook tot opmerkelijke manoeuvres leiden. Wat als er weer een internet-hype ontstaat en een bedrijf met een IT-afdeling met anderhalve man en een paardekop wil hiervan profiteren? De afdeling kan dan in de ogen van de markt opeens voor goud geld in de boekien. Of worden verkocht tegen een marktconforme prijs – een prijs waarvan achteraf blijkt dat deze veel te hoog was. Fraude kun je dat misschien niet noemen, maar opportunisme is het wel.

Een laatste bedenking. Het ligt voor de hand dat veel bedrijven uit weerzin tegen IFRS maar zullen afzien van een beursgang en, omgekeerd, dat beursgenoteerde bedrijven de beus zullen verlaten. Deze ontwikkeling tekent zich nu al af. Het gevolg is dat deze bedrijven grotendeels aan het oog van het publiek zullen worden onttrokken. En als je ergens makkelijk de boel kunt flessen, dan is het wel waar niemand je ziet.