Money Matters: de kunst van het islamitisch bankieren

Geld verdienen mag van de Koran, maar alleen met ‘koopwaar’. En geld is een betaalmiddel, geen koopwaar. Het is daarom verboden om rente (riba) te vragen over geld dat je uitleent: “Riba is verboden en handel is toegestaan.”

Islamitische banken hebben in de loop van de tijd dit verbod behendig weten te omzeilen. Vier islamitische alternatieven voor rente:

Murabaha – Een soort handelsfinanciering. De bank koopt goederen in en verkoopt die door aan een cliënt voor een overeengekomen krediet. Deze techniek gebruikt men om handel te financieren. Maar omdat de bank de goederen in eigendom heeft en daarom betrokken is bij koop en verkoop, mag de bank de werkelijke dienstverlening aan de cliënt in rekening brengen (service fee).

Mudaraba – Een vorm van risicokapitaal. De bank leent geld aan een cliënt die een fabriek wil beginnen. De bank ontvangt daarvoor een bepaald percentage van de jaarlijkse winst van de fabriek, voor een vastgesteld aantal jaren. De cliënt betaalt niet alleen de oorspronkelijke lening terug, maar geeft de bank ook een winstdeel. Dat geld keert de bank dan weer uit aan de beleggers. Als de fabriek niet rendabel is, verdelen alle betrokken partijen (bank, beleggers en ondernemer) gezamenlijk het verlies.

Muqarada – Een variant op Mudaraba. De bank brengt ‘aandelen’ in omloop om een specifiek project te financieren. Investeerders die Muqarada-aandelen kopen, krijgen een deel van de winst van het gefinancierde project. Maar zij hebben ook een aandeel in onverwacht lage winsten, of zelfs verlies.

Musjaraka – Nog een variant. De bank associeert zich met een klant. Tussen de deelnemende partners wordt een contract gesloten, waarbij beiden of allen in gelijke mate kapitaal inbrengen – en misschien zelfs gezamenlijk de leiding hebben – van een project of overeenkomst. Deelnemers hebben winst of verlies in overeenstemming met hun aandeel in de zaak. De bank hoeft hierbij niet automatisch aan alle rekeninghouders winst uit te keren, er worden eisen gesteld als een minimumhoogte van het creditsaldo en een minimumperiode van mogelijke deelname.

Sympathiek is dat verstrekkers en gebruikers van kapitaal bij het islamitisch bankieren risico’s en winsten delen (hét kernprincipe in de islamitische economie); daarmee verenigen islamitische banken elementen in zich van coöperatieve banken, groene banken en fondsen voor goede doelen. Islamitisch bankieren lijkt bovendien een gat in de markt; het schijnt dat de markt voor islamtische financiële dienstverlening met wel 15% per jaar groeit.

Met andere woorden: dat hebben die handige islamitische bankiers hem maar mooi geflikt. Wel schuilt er natuurlijk een element van hypocrisie in hun activiteiten: ze zeggen dat ze geen rente berekenen, maar ondertussen… houden ze er niet een wel erg dubbele moraal op na?

Aan de andere kant: wat zou dat eigenlijk? Wat is er welbeschouwd tegen hypocrisie? Hypocrisie is misschien wel de smeerolie van ons dagelijkse bestaan; we vertellen allemaal wel eens een leugentje om een bestwilletje, we doen ons aardiger voor dan we zijn. Als we dat niet deden, gingen we wellicht heel wat minder vriendschappelijk met elkaar om. Alleen een wereldvreemde fundamentalist zal de hypocrisie willen uitbannen en streven naar een zuivere naleving van de Koran.

Jan Bletz