Met een VR-bril achter het stuur van een truck: ‘Dit gaat om kennis die in je botten zit’

Technische innovatie zien we vaak als een zaak van nerdy Willie Wortels in steriele laboratoria, maar dat is lang niet altijd het geval. Soms gaat het om het slim combineren van en voortbouwen op zaken en technieken die al bestaan. Een ambitieus voorbeeld is de virtual trainer, een op virtual reality gegrondveste ‘flight simulator‘ voor de transportwereld, waarmee het grotendeels Nederlandse Virsat veiligheidstrainingen veel effectiever belooft te maken.

Overal waar je kijkt is stof, een ondoordringbare, grijsbruine wolk waaruit af te toe de koplampen van een tegenligger opdoemen. Maar dan rijdt er een midden op de rijbaan! Je remt en trekt het stuur iets te bruusk naar rechts, voelt hoe je rechtervoorwiel zich ingraaft in het zachte, zanderige wegoppervlak. Je geeft tegenstuur, maar bent de controle al kwijt. Links voel je je wielen van de grond komen, je zet je schrap voor de klap – en dan neem je je virtual realitybril af en heb je een belangrijke les geleerd.  

Zo ongeveer werkt de virtual trainer van Virsat. Het bedrijf – de naam is een acroniem van Virtual Reality Safety Training – is voor twee derde in Nederlandse handen maar opereert tot nu toe hoofdzakelijk vanuit Abu Dhabi in en om de golfstaten. Het traint vooral praktisch ingestelde mensen in allerlei vaardigheden die je niet zo gemakkelijk in een leslokaal uit een boekje kunt leren.

“Bij ons gaat het om kennis en vaardigheden die in je botten moeten zitten,” zegt Amsterdammer Dick Nijen Twilhaar, de in de olie- en gasindustrie gepokte en gemazelde directeur van het bedrijf, die tevens een van de drie oprichters is. “De mensen die werken in de werelden waarin wij ons bewegen, zijn meestal niet zo tekstgericht. Het zijn meer visueel en auditief gevoelige doeners. Tegelijkertijd is bijna alles waar ze mee werken groot, zwaar en duur, terwijl de omstandigheden vaak moeilijk zijn. Gaat er iets mis, dan zijn de gevolgen voor mens en machine al gauw aanzienlijk.”

Twilhaar noemt booreilanden als voorbeeld, maar ook industriële installaties, bouwplaatsen en transport in afgelegen, onherbergzame streken, zoals woestijngebieden. 

Virsat heeft in de afgelopen jaren een uitgebreid pakket van innovatieve trainingen opgebouwd, gebaseerd op de in de olie- en gasindustrie breed gehanteerde IOPG Life-Saving Rules. Virtual reality speelt daarbij een essentiële rol. Alles draait om directe aansluiting met de praktijk, met zo veel mogelijk visuele en mondelinge instructie en feedback in de moedertaal van de trainees. Momenteel biedt Virsat al 23 talen, waarvan Engels, Arabisch, Mandarijn, Hindi en Urdu de meest gevraagde zijn.  

Woestijn bleef uitdaging

Dat blijkt in allerlei opzichten prima te werken, maar tenminste één verbetering bleef tot nu toe hardnekkig uit: Het aantal rollovers, kantelongelukken, met voertuigen in woestijnomgevingen wilde maar niet zakken. Twilhaar: “In zulke gebieden liggen geen keurige snelwegen, je moet het doen met graded roads. Dat zijn onverharde wegen die met bulldozers zijn uitgezet en geëgaliseerd, waarna er alleen nog een wals overheen is geweest. Het hobbelt, het stoft enorm en in de zachte bodem kun je je verraderlijk vastrijden. En ja, dan ligt je wagen al gauw op z’n kant, met alle verwondingen en kosten van dien.”

Zelfs individuele training met een instructeur op de wagen, zoals we dat allemaal kennen van rijles, helpt niet of nauwelijks. De reden daarvan is vermoedelijk dat je onder omstandigheden die toch al moeilijk en zelfs gevaarlijk zijn, bezwaarlijk bij wijze van oefening aan de lopende band bijna-ongelukken kunt veroorzaken.  

Met jaloezie keek men dan ook naar de luchtvaart, die piloten tot in de puntjes traint in geavanceerde vluchtsimulators. Maar zulke hands-ontraining was voor transport over land nooit haalbaar. Vluchtsimulatoren kosten miljoenen, bedragen die voor meer aardse bedrijfstakken niet te verantwoorden zijn.  

“Totdat wij erover gingen nadenken,” grijnst Twilhaar. “We bedachten dat je een belangrijk deel van zo’n installatie ook in een virtual reality headset moest kunnen stoppen, en daar hadden we ervaring genoeg mee.” Ook zakte de laatste jaren de prijs van actuators fors, legt Twilhaar uit. Dit zijn heel precies af te regelen elektromotortjes die je nodig hebt om een simulator zo precies in alle richtingen – op en neer, heen en weer en voor- en achteruit – te laten bewegen dat de gebruiker fysiek voelt dat hij in een Landcruiser, een truck of nog een ander soort voertuig zit.

“Dat kwam vooral door breder gebruik in bijvoorbeeld de chipsindustrie. Uiteindelijk konden we samen met onze Utrechtse partner – die de hardware voor zijn rekening nam – voor een haalbaar bedrag onze VR Driving Simulator bouwen. Een schijntje vergeleken met een klassieke pilotentrainer, al blijft het voor het gemiddelde bedrijf nog steeds veel geld. Daarom zijn we nu druk bezig om een soort leaseconstructie op te zetten.” 

Simulator creëert volmaakte illusie

Wie in de simulator zit, ervaart via de headset rondom de vrijwel volmaakte illusie van een rijomgeving naar keuze. Zo kan de gebruiker verschillende situaties en vaardigheden oefenen, terwijl de software er tevens voor zorgt dat instrumenten als stuur en pedalen “echt” reageren en het frame schudt en bonkt zoals een specifiek voertuig met een bepaald zwaartepunt, gewicht en motorvermogen zou doen.

Zelfs de juiste overbrengingsverhoudingen zitten in de simulatie. Tijdens de hele training krijgt de berijder via de headset visueel en in gesproken woord feedback over zijn gedrag: rijdt hij of ij niet te hard of te ver naar links, houdt de persoon voldoende afstand, blijft deze alert genoeg en hoe reageert de berijder als hij of zij de weg kwijt is?  

Natuurlijk is het doel dat de trainee gevaren op tijd ziet, adequaat reageert en zo ongelukken voorkomt, maar mocht zo iemand eens in de virtuele vangrails belanden, dan is er geen man overboord. “En daar gaat het maar om,” zegt Twilhaar. “De virtual trainer bestaat nog te kort om statistisch onderbouwde conclusies te kunnen trekken, maar de eerste reacties en resultaten zijn heel bemoedigend”.