Goed sociaal klimaat levert meer op dan geavanceerd systeem

Het proefschrift van Stouten, die op 8 november promoveerde, maakt duidelijk dat bedrijven en instellingen meer bewust moeten worden van de dynamiek binnen een groep van mensen. In veel situaties kan het individuele belang in conflict komen met het collectieve belang. Bijvoorbeeld op de werkvloer: een team werkt aan een project, maar een medewerker loopt de kantjes eraf en hoopt dat anderen zich wat meer inspannen.

‘Dat roept negatieve emoties op en die zoeken een uitweg’, zegt Stouten. ‘Dat kan in de vorm van achterklap of het negeren van degene die meelift. Maar je kunt het ook merken doordat de prestaties afnemen. Het ziekteverzuim kan juist toenemen – door heuse ziekte of doordat mensen doen alsof omdat ze niet meer met de situatie kunnen omgaan.’

Emotioneel negatief
Als meerdere personen zich niet te volle inzetten voor een gezamenlijk project, komt dit project volgens Stouten in gevaar. Zijn experimenteel onderzoek wijst uit dat als iemand uit de groep de gelijkheidsregel schendt door minder dan een gelijk deel bij te dragen aan de groep, de anderen ‘emotioneel negatief’ reageren. ‘Ze zijn geïrriteerd, gefrustreerd en zelfs boos. Personen die hier minder belang hechten aan rechtvaardige uitkomsten reageren minder sterk als de situatie positief is voor hun persoonlijk voordeel.’

Kan prestatiebeloning dit probleem oplossen? Iemand die weinig doet, verdient weinig, iemand die veel doet, verdient veel? ‘Dat zou in sommige gevallen kunnen helpen, maar sociale onenigheid zal blijven bestaan. Het vertrouwen is en blijft geschaad. Het sociale klimaat wordt ook heel anders. De groep wordt concurrentieel, waardoor men minder solidair is. Mensen die minder hard werken blijven bovendien de anderen irriteren: “zoals jij werkt, dat moet de norm niet worden”.’

Uit Stoutens onderzoek komt naar voren dat de groepsregels (naast de gelijkheidsregel is dat de proportionaliteitsregel: groepsleden die meer verdienen, dragen ook meer bij aan de groep), afhankelijk zijn van het sociale klimaat in de groep. Wanneer groepsleden sociaal niet worden geaccepteerd door de anderen leidt dit tot verzet tegen deze regels door het uiten van negatieve reacties en vergeldingsmaatregelen.

Veel geld
Daarom is het volgens Stouten van groot belang dat organisaties zich bewust zijn van de dynamiek die er heerst binnen teams. ‘Dan kunnen zij voorkomen dat frustraties zich opstapelen en uitmonden in gedragingen die schadelijk zijn voor de hele organisatie. Dat kan heel veel geld opleveren. Neem alleen al de tijd die medewerkers in hun hoofd bezig zijn met dit soort frustraties. Iedereen die hoort over mijn onderzoek is bekend met deze problematiek.’

Stouten beseft dat het belang van het sociale klimaat moeilijk meetbaar is. ‘Toch moet je hier als bedrijf rekening mee houden. Niet alleen: wordt er nog wel goed gepresteerd, maar ook: zit de groep sociaal gezien nog wel goed in elkaar? Je moet je oor geregeld te luisteren leggen.’ Volgens Stouten kan dit meer bijdragen dan ‘geavanceerde meetsystemen’. ‘Mensen leven nu eenmaal naast elkaar en met elkaar, daar kun je niet los van.’