Generatieve AI bij de overheid: voorbij de hype, aan de slag

Staatssecretaris Szabó van Koninkrijksrelaties en Digitalisering liet op 22 april weten dat overheidsmedewerkers generatieve AI (GenAI) mogen inzetten wanneer dit bijdraagt aan betere dienstverlening of het oplossen van problemen. Tegelijkertijd stelt hij duidelijke grenzen om het veilige en verantwoorde gebruik van AI te waarborgen. De staatssecretaris schreef dat in een brief aan de Tweede Kamer.

Een logische en noodzakelijke stap, vindt Maarten de Borst, AI-adviseur bij Numbers en docent bij Sijthoff Accountants Academy en Alex van Groningen. Hij ziet dagelijks in zijn trainingen hoe belangrijk het is om niet alleen kansen te zien, maar ook bewust om te gaan met de risico’s. We spreken met hem over wat ambtenaren nodig hebben om AI slim, veilig en met vertrouwen toe te passen in de praktijk.

“Bewustwording, praktische vaardigheden en een cultuur van verantwoord experimenteren zijn essentieel.”

Een veilige en praktische start met AI
De opkomst van GenAI roept bij veel ambtenaren vragen op. Wat mag er wel en niet? Moet ik technisch onderlegd zijn om ermee te kunnen werken? En hoe weet ik of ik AI veilig inzet? Maarten de Borst ziet het als erg positief dat de overheid AI stimuleert én duidelijke randvoorwaarden stelt. “Om ambtenaren echt effectief en veilig met GenAI te laten werken, zijn mijns inziens drie dingen nodig: bewustwording, praktische vaardigheden en een cultuur van verantwoord experimenteren. Ze moeten niet alleen begrijpen wat AI kan, maar ook wat de risico’s zijn in hun werk.”

“Daarnaast is het belangrijk dat ze zelf leren werken met AI, in trainingen die praktisch en laagdrempelig zijn. En misschien wel het belangrijkste: er moet ruimte zijn om te leren en te experimenteren binnen veilige kaders. Zo groeit de overheid mee met de technologie, op een veilige en verantwoorde manier.

Europese AI of pragmatische keuzes?
Het ministerie adviseert om bij voorkeur Europese AI-toepassingen te gebruiken. Maar is dat realistisch, en wat zijn de risico’s als we dat niet doen? “Ik snap heel goed waarom het ministerie inzet op het gebruik van Europese AI-applicaties, vooral nu met de huidige geopolitieke spanningen,” zegt De Borst. “Europese AI-aanbieders werken vaak expliciet volgens onze waarden: privacy by design, mensenrechten en naleving van de AVG. Dat maakt ze – zeker voor overheidsgebruik – een logische keuze.”

Tegelijk moeten we volgens hem realistisch zijn. “Het aanbod van Europese applicaties groeit, maar is nog niet in alle gevallen even volwassen of compleet als dat van internationale marktleiders. Daarom pleit ik voor een pragmatische aanpak: kies Europees waar het kan én voldoet aan de eisen, maar wees niet rigide. Soms zijn de Amerikaanse oplossingen technisch verder en kunnen ze, mits goed gecontroleerd en binnen duidelijke randvoorwaarden, prima bijdragen aan publieke doelen. Het laatste dat je wil is dat de hele wereld volop met AI bezig is, maar wij niet.”

Misverstanden over ChatGPT en Copilot
Tijdens zijn trainingen merkt De Borst dat veel professionals AI-tools overschatten óf verkeerd inschatten. “Het grootste misverstand is dat deze tools ‘alles kunnen’ en menselijke expertise vervangen. In werkelijkheid zijn ze juist het krachtigst als ondersteuning: ze kunnen processen versnellen, teksten voorbereiden of ideeën genereren, maar uiteindelijk blijft menselijke beoordeling, interpretatie en verantwoordelijkheid onmisbaar.”

Een ander gehoord misverstand is dat je een technische expert moet zijn om ermee te kunnen werken. “Dat is gelukkig niet zo”, zegt hij geruststellend. “Met de juiste basiskennis kan vrijwel elke professional er veilig en effectief gebruik van maken, zeker als ze goed zijn getraind en duidelijke richtlijnen volgen.”

Wat de overheid van het bedrijfsleven kan leren
In een recent interview over de AI Act benadrukt De Borst hoe belangrijk bewustwording en hands-on training zijn voor AI-geletterdheid. Volgens De Borst kunnen overheidsorganisaties veel leren van de manier waarop het bedrijfsleven AI implementeert. “Twee woorden: snelheid en pragmatisme zijn. Bedrijven investeren vaak snel in hands-on trainingen, zorgen ervoor dat medewerkers direct ervaring opdoen, en durven te experimenteren met nieuwe technologie in kleine, beheersbare stappen. Dat verkleint de angst en versnelt de adoptie.”

Dat betekent niet dat er binnen de overheid geen goede voorbeelden zijn. “Die afdelingen heb je binnen de overheid óók, maar het zijn er wat mij betreft niet genoeg. Te veel afdelingen zitten nog in de afwachtmodus.”

AI als oplossing voor het tekort aan IT’ers
Staatssecretaris Szabó noemt AI een oplossing voor het tekort aan IT’ers. Dat hoort De Borst vaker: ‘AI gaat het IT-probleem oplossen’. “Ik ben ervan overtuigd dat de juiste AI-tools routinematig programmeerwerk kunnen versnellen en standaardtaken kunnen automatiseren,” zegt hij. “Dat zou ertoe moeten leiden dat teams met minder mensen toch meer werk kunnen verzetten.”

Toch plaatst hij een belangrijke kanttekening en waarschuwt hij voor overschatting van wat AI vandaag de dag kan. “Programmeren is wel iets meer dan een paar regels code schrijven. Zeker binnen de overheid of financiële sector gaat het vaak om complexe applicaties met tienduizenden regels code. Dat is nog veel te veel voor een AI om zelfstandig te beheren of ontwikkelen. Vooralsnog…”

Van bewustwording naar actie
Maarten de Borst verzorgt op verschillende data de populaire cursussen over ChatGPT en Copilot. Ontdek hoe je AI succesvol inzet in jouw werk. Schrijf je vandaag nog in voor ChatGPT en Copilot voor Financials en ChatGPT en Copilot voor Financials: Advanced.

Lees ook:
AI-expert Maarten de Borst: ‘Zo transformeert AI jouw werk – van sparringpartner naar AI-agent’
AI-geletterdheid in de praktijk: Expert Maarten de Borst over de AI Act