Economische verwachtingen 2013: Groeikansen uitgelicht voor 7 sectoren

De afdeling Sector Advisory vertaalt de visie op de macro-economie van het Economisch Bureau van de bank naar de praktijk van relaties. De sector bankers volgen de belangrijkste trends in de sectoren op de voet en bespreken de effecten daarvan met relaties en andere marktpartijen. Op basis van hun expertise en kennis van de specifieke sectoren geven zij hun visie op de uitdagingen waarvoor verschillende sectoren in de economie zich gesteld zien de komende jaren.

Richard de Keijzer, hoofd Sector
Advisory ABN AMRO
020-6297151

1. Food
De vraag naar voedingsproducten wordt volgens Niels Dijkman, sector banker Food, slechts beperkt beïnvloed door de economische omstandigheden. Wel is er bij de consument sprake van een verschuiving in de kanaalkeus (horeca, supermarkt). Moeilijker te voorspellen zijn de prijsmutaties van basisgrondstoffen, die sterk afhankelijk zijn van de oogst en daarmee van het weer. Dijkman ziet geen reden waarom de groei in 2013 substantieel af zou wijken van de langjarige gemiddelde omzetstijging in de foodsector van circa 2,5 procent per jaar.

De grootste uitdaging van de sector de komende jaren is om samen met de handelspartners te voldoen aan de wensen van de consument, die gezonde en duurzaam geproduceerde voeding van goede kwaliteit wil tegen betaalbare prijzen. Door het belang van voedselveiligheid zijn de bedrijven in de voedingsketen nauw met elkaar verbonden. Toch is er volgens Dijkman op dit moment sprake van onevenwichtigheden in de keten, waarbij onderhandelingen worden gevoerd op basis van macht in plaats van kracht. “Voorkomen moet worden dat grote verschillen in beloning onderling tussen partijen in de keten de verhoudingen dusdanig vertroebelen dat er niet meer samen gekeken wordt naar innovatieve mogelijkheden”, aldus Dijkman.

Niels Dijkman  Sector Banker Food  
020-3439935

2. Retail
De retailsector heeft aanzienlijk meer last van de economische crisis en hierin wordt op korte termijn geen verandering verwacht. Binnen de sector zijn er volgens Michel Koster, sector banker Retail, grote verschillen in omzetontwikkeling. Supermarkten hebben aanzienlijk minder last van de besparende consument dan de meeste non-foodbranches.

“Onze verwachting is dat deze laatste groep voor geheel 2012 zal uitkomen op het niveau van 2000, waardoor er van een ‘lost decade’ gesproken kan worden. Naar verwachting zal er op zijn vroegst pas in het tweede kwartaal van 2013 weer een substantiële verbetering optreden.”

Als gevolg van internet, mobiele technologie en sociale media is het koop- en winkelproces van de consument sterk aan het veranderen. “Consumenten maken tijdens hun koopproces steeds meer gebruik van meerdere kanalen en willen zelf bepalen wat ze waar op welke manier en op welk moment willen kopen. Een goede integratie tussen online en offline kanalen is de uitdaging, en dat zal leiden tot nieuwe businessmodellen”, verwacht Koster.

Retailers staan voor de uitdaging om in een verzadigde markt de omzet en marge op peil te houden door onderscheidend vermogen en relevantie voor de consument te creëren. Daarnaast is het inspelen op snel wijzigende omgevingsfactoren essentieel. Zo zal de consument in de toekomst blijven kiezen voor online mogelijkheden, gecombineerd met die van fysieke winkels. Dit zal zijn weerslag hebben in het teruglopen van het aantal winkels in de aanlooproutes in Nederland. Tot slot zal de samenstelling van de bevolking snel veranderen en van invloed zijn op de dagelijkse praktijk van de detaillist.

Michel Koster  Sector Banker Retail  
020-3834157

3. Zakelijke dienstverlening
De crisis stelt ook de sector zakelijke dienstverlening voor grote structurele en conjuncturele uitdagingen. “Enerzijds is de sector zakelijke dienstverlening in hoge mate afhankelijk van de macro-economische ontwikkelingen en de ontwikkelingen in andere sectoren, anderzijds vinden er structurele veranderingen plaats die een beroep doen op het onderscheidend vermogen van de dienstverleners”, stelt Han Mesters, sector banker Zakelijke Dienstverlening.

Als aanjagers van de structurele veranderingen wijst hij op de toenemende invloed van technologie en sociale media, toenemende regelgeving en transparantie, de toepassing van flexibele arbeid en veranderende organisatiestructuren en de toetreding van de nieuwe generatie Z (Einstein) tot de arbeidsmarkt. Prijs is dé dominante factor in de sector. “De voortdurende druk op de brutomarge dwingt bedrijven de processen efficiënter te maken en te zoeken naar nieuwe product- of dienstmarktcombinaties om het bedrijfsresultaat op peil te houden. De grote economische onzekerheid zal de sector voorlopig tegenwerken in het herstel”, aldus Mester.

De sector is volgens hem sterk afhankelijk van de groei van het bnp. “Bij een groei van het bnp van 2,5 procent of meer gaat er een zogeheten multiplier effect werken op de omzet. De vooruitzichten omtrent de groei van het bnp voor 2013 zijn niet best. September, een belangrijke maand voor uitzenders, heeft bovendien niet het herstel in de vraag naar uitzendkrachten laten zien waar veel mensen op gehoopt hadden.” De komende tijd zijn het de structurele uitdagingen die Mester de meeste zorgen baren, vooral de aanhoudende druk op de brutowinst, de behoefte aan onderscheidend vermogen en de noodzaak om de toegevoegde waarde die met het leveren van de dienst gepaard gaat, duidelijk onder woorden te brengen.

“De toegenomen digitalisering, transparantie en connectiviteit zullen tot nieuwe organisatiestructuren leiden en bestaande bedieningsconcepten veranderen. Bij veel dienstverleners is het vet op de botten verdwenen en zal het wennen zijn om te overleven in een wereld van weinig groei. Een aantal bedrijven heeft ook nog een erfenis van relatief veel schuld uit de goede jaren en is daardoor extra kwetsbaar. De nieuwe, vaak op sociale media gebaseerde technologieën maken het voor nieuwe toetreders gemakkelijker om grote bestaande spelers uit te dagen en zelfs te vervangen.”

Han Mesters  Sector Banker Zakelijke Dienstverlening  
020 3433319

####

4. Bouw
In de bouw staan alle seinen op rood. De bouwproductie is volgens sector banker Bouw, Annemijn Fokkelman, in de eerste helft van 2012 met zo’n 10 procent gedaald (bron: CBS). “Enerzijds komt dit door een hoge vergelijkingsbasis, in de eerste helft van 2011 kon worden geprofiteerd van een milde winter en een verlaagd btw-tarief voor de bouw. Anderzijds is de duidelijke daling in de eerste helft van 2012 het gevolg van de economische vertraging en beperktere financieringsmogelijkheden voor bouwwerken. De terugval van de bouwsector komt ook scherp naar voren in het aantal faillissementen, dat in april 2012 op 140 bedrijven per maand stond.” Voor 2012 verwacht Fokkelman een daling van de bouwproductie met 7 à 8 procent, daarmee zal de daling zich in de tweede helft van het jaar voortzetten met zo’n 5 procent.

“Indicatoren als de lage gemiddelde orderportefeuille van 5,7 maanden productie in juni (bron: EIB) en het feit dat ongeveer 60 procent van de bedrijven in de bouw te maken heeft met stagnatie (bron: EIB) wijzen op een verdere verslechtering. Voor de utiliteitsbouw zijn de vooruitzichten gemengd en afhankelijk van de klant en zijn sector; in de woningnieuwbouw zijn de vooruitzichten nog het somberst, terwijl we verwachten dat de verbouw van woningen slechts licht zal dalen. Tenslotte staan de segmenten installatietechniek en infrastructuur onder lichte druk.”

Het is de grote uitdaging voor de sector om soepel door deze neergang heen te komen. Bij het werven van projecten is volgens Fokkelman een voorcalculatie en een goede inschatting van de stabiliteit van de andere betrokken partijen cruciaal. In de uitvoering blijft de focus liggen op het reduceren van faalkosten en het afstemmen met ketenpartners om projecten rendabel af te ronden. Wat de financiën betreft zijn ondernemers scherp op de liquiditeitsbewaking en gaat het reduceren van personeel en andere vaste kosten geleidelijk door. De digitale en duurzame stappen die nu worden gezet, bepalen hoe bedrijven zich van deze terugval herstellen.

Annemijn Fokkelman  Sector Banker Bouw  
020-3835132

5. Transport & Logistiek
“De sector wordt algemeen als vroeg-cyclisch beoordeeld”, stelt Bart Banning, sector banker Transport & Logistiek. “Luchtvracht wordt internationaal als ‘early indicator’ gezien. De vooruitzichten van IATA op wereldniveau zijn negatief: Europa heeft het lastig. De Nederlandse logistiek heeft via de mainports een sterke link met de internationale handel; het zal niet verbazen dat de onzekere situatie in Europa stevig doorwerkt in de sector. Het consumentenvertrouwen heeft een boost nodig om dit sentiment echt te keren. Een serieus herstel laat vooralsnog op zich wachten, waarbij echter genuanceerd moet worden op deelmarkten: bouw, chemie, food, automotive etc.”

Het antwoord van de sector op de (langdurig) lastige economische omstandigheden en de strategische noodzaak om toekomstige logistieke uitdagingen binnen de sector aan de pakken, ligt volgens Banning in een versnelling in consolidatie en strategische samenwerkingsverbanden. “Optimaliseren van de schaalgrootte biedt mogelijkheden om de logistieke stromen van verladers beter te stroomlijnen.” Een andere trend die hij signaleert, is de ontwikkeling van supply chain management.

“Deze draai naar SCM moet zorg dragen voor een inhoudelijk duurzame klantrelatie, met de nadruk op kennis, en voor het operationeel ‘ontzorgen’ van het logistieke proces.” De grootste uitdaging van de sector op korte termijn zal volgens Banning liggen in het opvangen van de wisselende conjunctuur. Binnen meerdere subsectoren is er sprake van overcapaciteit, wat druk zet op een gezonde prijsstelling en het rendement. Veel bedrijven zijn een stuk flexibeler geworden in hun organisatie. Daarnaast zal de aandacht zich moeten richten op intensivering van de klantrelatie. “Duurzaamheid, consolidatie van verladers (bv. retailketens) en stijgende omzetten op e-commerce geven ongetwijfeld kansen, maar eenvoudig is dat niet. Het antwoord ligt in het creëren van waarde in de relatie. Logistieke bedrijven die zich van ‘cost centre’ tot ‘value centre’ ontwikkelen, hebben de grootste kans op succes.”

Bart Banning  Sector Banker Transport & Logistiek  
020-3436487

6. Industrie
De industriële sector toont een verdeeld beeld, blijkt uit de analyse van sector banker David Kemps. “De Inkoopmanagersindex van september heeft sinds lange tijd een kleine verbetering laten zien en noteert nu een stand nipt boven de 50. Deze toename komt vooral door een hogere export en grote vraag vanuit automotive en de high tech systems-producenten. De voortdurende malaise in de bouw zorgt echter voor grote problemen. Veel industriële bedrijven zijn direct of indirect afhankelijk van de bouw, bijvoorbeeld toeleveranciers aan klimaatbeheersingssystemen. Betalingstermijnen worden vaak eenzijdig verlengd en het risico op wanbetaling neemt toe.”

Op korte termijn is volgens Kemps elk industrieel bedrijf aan het kijken of het productieproces beter kan worden geautomatiseerd of gerobotiseerd. De grote aanjagers daarvan zijn de constante margedruk vanuit de afnemer en de grondstoftoeleverancier (hogere prijzen voor bv. kunststofgranulaat) en de toenemende schaarste aan technisch personeel. “Op de langere termijn zie ik toch echt een verschuiving van een aanbod- naar een vraaggedreven productie. De eindafnemer eist steeds meer invloed op het maak- en ontwikkelproces, en dat is ook mogelijk door het internet en de sociale media. Customization wordt doorgevoerd tot een seriegrootte van één product. Daarnaast zorgt de snelle ontwikkeling van ‘additive manufacturing’ (3D-printing) dat ook de eindklant de beschikking krijgt over eigen productiemiddelen: China on your desk.”

Levenscycli van producten worden steeds korter en onderscheidend vermogen is cruciaal om een goede marge te draaien. Innovatieve producten en processen worden volgens Kemps daarom steeds belangrijker. “Open innovatie en samenwerking met kennisinstellingen en ketenpartners moeten zorgen voor snellere ‘lead times’. De kloof tussen bedrijven met veel patenten (IP) die elkaar opzoeken en samenwerken versus bedrijven die enkel produceren en dure royalty’s moeten betalen, wordt steeds groter. Nederlandse bedrijven moeten zorgen dat ze aan de juiste kant van de kloof staan.”

David Kemps  Sector Banker Industrie  
020-6285403

7. Technologie, Media en Telecom
De sector die ondanks de economische tegenwind aan invloed wint, is technologie. Volgens sector banker Menno van Leeuwen bereikt de digitalisering op een aantal vlakken het tipping point. “Hardware (smartphones, tablets) en infrastructuur (mobiel internet) veranderen het gedrag van consumenten en werknemers (sociale media, on-demand beschikbaarheid). Massa kan hierdoor kassa worden. De consument zit aan het stuur. Traditionele bedrijven uit de TMT-sector worstelen met de transformatie naar digitale platforms en het genereren van voldoende inkomsten daaruit. Jonge technologiebedrijven, zonder legacy, kunnen hard groeien.”

Grote thema’s in TMT zijn volgens Van Leeuwen: cloud computing, het nieuwe werken, big data, de transitie naar mobiele en e-commercemodellen. “De TMT-sector is cyclisch van aard”, stelt Van Leeuwen. “Het groeiperspectief op korte termijn is gemiddeld genomen beperkt, gelijk aan de prognose van het CPB. Voor 2012 lijkt de nullijn het maximaal haalbare, voor 2013 is 1 procent groei al goed te noemen. Binnen de TMT-sector worden de verschillen wel groter. Traditionele uitgevers en drukkerijen zitten aan de ene kant van het spectrum en online software en e-commerce-bedrijven aan de andere kant. De gezamenlijke noemer voor alle bedrijven is: the winner takes it all.”

Internet staat nog maar aan het prille begin, stelt Van Leeuwen vast. Er moet volgens hem worden ingespeeld op nieuwe trends, zoals het gebruik van (open) data, apparaten die via sensoren aan elkaar gekoppeld zijn, introductie van flexibele schermen. “Dit levert bedrijven nieuwe toepassingsmogelijkheden voor voorspellende analyses op. Door kruisbestuiving met andere sectoren verwachten wij ook steeds meer oplossingen voor ‘echte’ problemen zoals het energietekort (smart metering), files (self-driving car) en gezondheidszorg (organ printing). De uitdaging is daarbij om aan het benodigde groeikapitaal te komen. En dat lijkt alleen maar schaarser en duurder te worden de komende tijd. Een andere uitdaging, de keerzijde van alle genoemde ontwikkelingen, is dat er steeds meer incidenten op het gebied van intellectueel eigendom, privacy en security ontstaan. Dit vraagt bedrijven om solide en alert te zijn in een snel veranderende omgeving.”

Menno van Leeuwen  Sector Banker Techniek, Media, Telcom  
020-6293776