De nieuwe mens heet Homo Economicus Creativus

Toen ik een tijdje geleden in Utrecht moest zijn kwam ik langs een niemandsland van halflege parkeerplaatsen. Verrassend geplaatst in dit stiltegebied stond een gebouw van Holland Casino. Ondanks de als lokker bedoelde kleuren van het Casinologo boven de ingang leek het gebouw toch vooral in zichzelf gekeerd – er was niemand in zicht. Het gebouw deed het meest van alle gebouwen in de buurt zijn best om te schitteren in het zonlicht. Het was vooral omringd door leegte.

Ik bedacht in het voorbijlopen dat het surrealistische beeld van het blinkende bedrijf, midden in een verlaten aandoend deel van Utrecht, één grote illustratie was van de misvatting van de vermeende Homo Economicus, de zogenaamde calculerende mens. Zoals iedereen weet die ook maar een klein beetje logisch kan redeneren, is een casino een plek waar je bankrekening geen cent wijzer van wordt (tenzij je er werkt), als je die ene eventuele gelukstreffer niet meerekent. Hoe vaker je er komt, des te groter de zekerheid dat je er per saldo met verlies vertrekt. Zou dat niet zo zijn, dan zou een casino een filantropische instelling zijn, en geen bedrijf met een winstoogmerk.

Holland Casino zei er nota bene zelf iets over, in zijn jaarverslag: ‘De speelautomaten van Holland Casino hebben een uitkeringspercentage van ongeveer 92%.’ Tekenend voor het zelfbedrog dat de mens over zichzelf afroept is niet alleen de intrinsieke betekenis van deze melding (‘je gaat verliezen’), maar vooral de context: het was bedoeld als promotie, niet als waarschuwing. Een uitkeringspercentage van 92% wordt gezien als hoog. Dat je er gemiddeld dus 8% van je geld verliest staat er niet met zoveel woorden, maar het komt er natuurlijk wel op neer.

Het jaarverslag van Holland Casino leek vervolgens ook nog te willen wijzen op een, door mij onbegrepen, ondersoort van de Homo Economicus. Er stond namelijk: ‘Ondanks een positief operationeel resultaat werd afgelopen jaar een verlies geleden van 9,9 miljoen euro’. Deze uitspraak uit het jaarverslag leek me veelzeggend tegenstrijdig.

Alsof dit alles nog niet onrustbarend genoeg was, wees een nieuwsbericht dat ik diezelfde dag op de radio hoorde nog eens op de Homo Ludens als overwinnaar op de Homo Economicus: een man die zelf (!) jaren geleden aan Holland Casino om een toegangsverbod had gevraagd, was nu, op zijn aandringen, toch weer toegelaten. Ongetwijfeld met alle ontwrichtende persoonlijke gevolgen van dien, want iemand die een toegangsverbod vraagt doet dat niet omdat hij bang is om tien euro te verliezen.

Misschien kon de huidige benaming van de mensensoort beter maar als volgt luiden: Homo Economicus Creativus = iemand die zo goed kan rekenen en verhullend formuleren dat hij in staat is anderen in financiële verwarring achter te laten.

Michiel van Straten is ontdekkingsschrijver, auteur van onder anderen ‘Tien verdwenen dagen, over de menselijke maat achter ons wereldbeeld’. Hierin schrijft Van Straten onder anderen over de geschiedenis van geld. Volg Van Straten op twitter via @MichielvStraten.