De 4 systeemfouten in ons denken

Een serie blogs over organisatieverandering.

BLOG – “Het belangrijkste drama is dat we niet echt denken, maar gedachten herhalen. Eigenlijk draaien we steeds in dezelfde cirkels rond,” David Bohm

Door Oscar van Voskuilen. Hij is interim business connector met PPenP, Passie, Plezier en Professionaliteit. Hij is spreker en auteur van Reinventing Control.

Een tijd geleden stuitte ik op het boek van David Bohm: Over Dialoog, helder denken en communiceren. Het boek trok direct mijn aandacht, omdat volgens mij steeds meer mensen zijn gaan inzien dat de complexe problematiek van organisaties en samenlevingen vraagt om anders denken. We moeten anders kijken, anders denken en anders doen dan wat we tot nu toe gewend zijn. Win/verlies-politiek, hiërarchische gezagsverhoudingen, principaal-agent-gedachten met planning en control methodieken (PDCA) zijn nu eenmaal niet in staat het hoofd te bieden aan de huidige maatschappelijke en organisatorische problemen in deze zogenaamde VUCA wereld (volatile, uncertain, complex en ambiguous).

David Bohm is van mening dat organisaties en samenlevingen bij elkaar worden gehouden door een zogenaamde 'onbewuste laag'.  Onze gedachten borrelen op vanuit deze 'onbewuste laag' en elke fundamentele verandering in het denken is afkomstig vanuit deze laag.
De huidige tijd vraagt om een grote schoonmaak van ons denksysteem. Zeker als we willen doorbreken naar het nieuwe vreugdevolle tijdperk voor iedereen. Bohm beschrijft de volgende vier systeemfouten in ons denken.

Systeemfout 1: Ons denken zit niet opgesloten in ons hoofd.

Ons denken zit niet opgesloten in ons hoofd, het denken ontwerp de buitenwereld en die buitenwereld stuurt ons denken onbewust. Met andere woorden we zijn altijd geconditioneerd door invloeden van buitenaf. Alles wat we denken denken we dus niet zelf, maar wordt onbewust door onze omgeving ingegeven. Sociale media is hierin een ernstige manipulatie van de geest. Je moet dus niet alles geloven wat je denkt. Het is een meesterkunst om uit te vogelen welke gedachten nu wel en niet geconditioneerd zijn.

Systeemfout 2: Het denken toont de wereld als een feitelijk gegeven.

De wereld is zoals die is en jij geeft betekenis aan die dingen die jij wilt. Dat is jouw eigen waarheid en jou eigen verantwoordelijkheid. Het denken doet alsof het een passief medium is dat doorgeeft wat er 'buiten' gaande is. We maken hierbij ook bijna altijd gebruik van modellen. Maar deze veelal lineaire modellen zijn altijd een versimpeling van de 'werkelijkheid'. De modellen laten altijd iets weg wat er wel is en ook toe doet. Hoe abstracter iets gemaakt wordt hoe meer 'waar' het wordt gevonden.

Systeemfout 3: Ons totale onvermogen om te luisteren

We zijn zo verslaafd aan het herhalen van onze eigen geconditioneerde gedachten, gevoelens en ervaringen dat we alleen binnenlaten dat past bij die gedachten, gevoelens en ervaringen. We luisteren niet omdat we altijd op onze hoede zijn voor gezichtsverlies. We willen niet onze kwetsbaarheid tonen en daarom schieten we vaak ik een defensieve reflex welke ingegeven wordt door ons reptielenbrein welke vol met overlevingsinstincten en vlucht- of vechtreflexen zit. Maar met écht luisteren kom je los van je eigen (reptielen)denksysteem. Luisteren is ook een meesterkunst en maakt geheel nieuwe interacties mogelijk. Oprechte aandacht is een katalysator in dit proces.

Systeemfout 4: Het idee dat jezelf als een geïsoleerde en onafhankelijke 'stand-alone' bestaat

We denken vaak dat onze gedachten en gevoelens door ons zelf worden veroorzaakt. Al mijn gedachtes en gevoeldens zijn dus van mij. Het externe en collectieve karakter wordt in deze gedachtegang volledig ontkent. Het idee dat er een totaal onafhankelijke 'vrije ik' bestaat klopt niet. Er is sprake van wederzijdse afhankelijkheid. Jezelf wordt hierin diep sociaal en ‘van buitenaf’ bepaald. Jij hebt die ander simpelweg nodig om jezelf een identiteit te kunnen geven. En die ander heeft jou weer nodig.

Wederzijdslerenmodel

Tot slot gaat het wat mij betreft ook om eerst de ander te begrijpen en dan zelf begrepen willen worden. Het wederzijdslerenmodel (Argysis, zie afbeelding) als alternatief voor de eenzijdige beheersing van de planning en control zou ons ook kunnen helpen om ons denksysteem te veranderen.

De blogs in deze serie:

• 3 redenen om control opnieuw uit te vinden
• De Why – How – What van control
• De 4 systeemfouten in ons denken
• Tijd voor een nieuw betekenisvol verhaal