Crisistijd? Zo pak je de stress aan!

Een ontslaggolf lijkt onvermijdelijk de komende tijd. Hoe kunnen we hier zo goed mogelijk mee omgaan? Stress-experts Judith Lemmers (links) en Irene ten Dam (rechts) van Lesstress leggen het uit. “Een goede balans vinden is cruciaal. En daar heb je inzicht voor nodig.” Na vijf weken intelligente lockdown lag het gemiddelde stressniveau in Nederland al 40 procent hoger. Dat bleek uit onderzoek van het Nationaal Centrum Preventie Stress en Burn-out (NCPSB). Lemmers en Ten Dam, die stressmanagementprogramma’s bij bedrijven geven, herkennen dit. “We verzamelen veel data over stressniveaus. Als we de data van voor en na de corona-crisis vergelijken zien we dat het stressniveau duidelijk is toegenomen,” zegt Lemmers. “Sommige mensen gedijen goed in deze tijd. Dat zijn over het algemeen de mensen met veel draagkracht die zich makkelijk kunnen aanpassen. Die doen het normaal ook al goed.”

Maar voor de meeste mensen ligt een burnout op te loer die ontstaat wanneer iemand langdurig blootstaat aan stress. Wanneer deze stress structureel hoger ligt – wat in deze tijd van aanhoudende onzekerheid vaker het geval is – neemt de kans op een burnout toe. Effectief stressmanagement is dan ook onontbeerlijk. En dat begint met het inzicht dat je krijgt door regelmatig je stressniveau te meten. Dat hebben de oprichters van Lesstress afgekeken van topsporters. Ten Dam: “Topsporters meten elke dag hoeveel ze trainen en zoeken naar de perfecte balans. Als ze onvoldoende trainen, worden ze ingehaald door de competitie. Trainen ze te veel, dan zijn ze niet fris aan de start van de volgende wedstrijd. Dat is een nauwe balans. Bij medewerkers in bedrijven is dat niet anders. Deadlines, drukte, goed willen presteren, enzovoorts. Maar je hebt ook hersteltijd nodig. Als je niet goed herstelt krijg je last van chronische stress en ga je richting een burnout. Je hebt rust en herstelmomenten nodig om te kunnen pieken. Topsporters weten dat heel goed. Deze methodiek uit de sportwereld is goed te vertalen naar het bedrijfsleven, en dat zijn we gaan doen!”

Duurzame gedragsverandering

Verschillende variabelen spelen een rol bij stress: gedachten, voeding, beweging, slaap en ademhaling. Door het stressniveau te meten, geven Lemmers en Ten Dam professionals inzicht. Zij kunnen zo zelf ontdekken hoe zij een betere balans kunnen vinden, want hun gedrag is direct zichtbaar in hun stressmeting. Zowel positief als negatief. Wanneer ze bijvoorbeeld tijdens werk vaker een korte pauze nemen, levert dit een reductie in stress op. Is hun kwaliteit van slaap slecht, levert dit een toename op in stress en vermindert hun performance overdag aanzienlijk. Deze inzichten leiden tot duurzame gedragsverandering.

“Als je last hebt van stress, dan is de oplossing eigenlijk nooit minder werken,” zegt Ten Dam. “Er zijn vrijwel altijd onderliggende problemen die aangepakt moeten worden. Het zit in een combinatie; alles is verbonden met elkaar. Wanneer iemand terugkomt na een burnout en die factoren zijn niet aangepakt, dan kan het weer gebeuren. Ook belangrijk om te weten is dat gedachten en werkelijke stress voor het lichaam precies hetzelfde zijn. Je mindset is dus erg belangrijk en van grote invloed op je stressniveau.” Lemmers vult aan: “In de meting komt dit aan de orde. Aan welke knop moet je draaien om meer in balans te komen? Alle factoren werken op elkaar in. Als je slecht geslapen hebt, denk je meestal ook minder positief over de dag.”

Balans vinden

Hoe zorgen de stress-experts zelf voor een goede balans in deze turbulente tijden? “Ook wij hebben veel ballen hoog te houden. Maar wij kunnen als stress-experts niet rondlopen als gestreste kippen,” lacht Ten Dam. “Het goede voorbeeld geven is belangrijk en dat geldt natuurlijk ook voor leidinggevendener. Ik begin de dag met een vaste routine. Om 6:30 gaat de wekker en dan ga ik om de dag hardlopen of mediteren. Tijdens de thuiswerkdagen in de corona-crisis ging ik in de middag ook nog even wandelen of fietsen met mijn gezin. Ik profiteer de hele dag van deze ingebouwde rust- en beweegmomenten.”

Lemmers: “Slaapritme is ook erg belangrijk. Ik heb acht uur slaap nodig en probeer die ook te krijgen. Daar ben ik erg scherp op. Als dat niet op orde is, heeft dat grote invloed op mijn hele dag. Ook zorg ik dat ik regelmatig buiten kom. Al is het om even een telefoongesprek voeren. Als dat even buiten kan, doe ik dat. Door af te wisselen creëer je ook duidelijk focus momenten als je weer achter je bureau zit. Even stoppen en opladen leidt juist tot meer creativiteit.”

Wat kunnen leidinggevenden hiermee? Je kunt slaap, voeding en beweging wel belangrijk vinden, maar aan een teamlid vragen of hij wel goed slaapt voelt waarschijnlijk wat vreemd. Allereerst kunnen managers zelf zorgen voor een goede balans. “Als managers zelf laten zien dat ze het belangrijk vinden om in balans te zijn, dan wordt het gevolgd,” aldus Lemmers.

Het grote geheim is het meetbaar maken van stress. “Als je wilt dat mensen stressmanagement duurzaam toepassen, is het heel belangrijk dat zij zelfredzaam worden. En dat worden mensen door hen inzicht te geven,” zegt Ten Dam. “Soms is ongezonde stress slecht zichtbaar, net als bij een ijsberg. Op het moment dat je doorhebt dat het niet goed gaat zit iemand vaak al in pre-burn out fase.”

Meten is weten

“Wij kunnen dat door te meten al vroegtijdig vaststellen,” vervolgt ze. “De alertheid van managers vergroten. Dat ze dieper leren doorvragen: hoe gaat het nou écht met je? En daarover durven communiceren. Het bespreekbaar maken en zorgen dat er geen taboe op heerst. Juist goed als je op tijd aangeeft dat je stress ervaart of slecht slaapt. De manager kan dan tijdig ingrijpen en mensen tools geven, zoals programma’s, e-learning en coaching. Uiteindelijk moet iemand het zelf oplossen, maar de leidinggevende kan daar uitstekend in faciliteren.”

Veel mensen denken dat ze geen last hebben van stress en plegen daardoor juist roofbouw. Een meting kan aantonen dat iemand eigenlijk al een tijd last heeft van stress. “Het lichaam went eraan,” stelt Ten Dam. “Er is vaak sprake van continue druk. Zo van: dit hoort erbij. Als wij ze meten zien wij dat die roofbouw soms al lang gaande is. Ze zijn vergeten dat het ook anders kan. Daarom is het zinvol om stress meetbaar en objectief te maken. De thermometer liegt niet.”

Door de meting valt eindelijk het kwartje, constateren beide stress-experts. De urgentie wordt daardoor vergroot. Dat is belangrijk om wat aan te doen. En het lichaam reageert heel snel op gedragsverandering. “Dat vormt een goede basis waar ze mee verder kunnen,” besluit Lemmers. “Acute stress zal altijd blijven. Het leven is niet maakbaar, maar aan de chronische stress kun je zelf wat doen. En je hebt gezonde stress nodig om te kunnen pieken. Een topsporter heeft aan de start van een belangrijke wedstrijd veel stress en dat is nodig om te kunnen pieken. Maar daarna moet hij herstellen. In de media is veel aandacht voor de negatieve kant van stress. Wij proberen dit anders te benaderen, namelijk door te kijken naar de goede performance die gezonde stress mogelijk maakt. Goed stressmanagement is ook goed performance management.”

• Lees ook: Hoe ga je om met stress?