column: Rapporteer onzekerheid

Geef daarom de onzekerheidsfactor een prominenter plaats in de rapportage. Bij het opstellen van een balans zijn schattingen onvermijdelijk. Bijvoorbeeld: bij de post debiteuren moet een schatting worden gemaakt welk deel wordt ontvangen. Bij voorraden is het van belang te weten of de verkoopopbrengst mogelijk lager is dan de boekwaarde.

Wanneer de verwachte verkoopmarges marginaal zijn, is deze schatting lastiger dan wanneer de marges hoog zijn. Voor materiële vaste activa moet worden vastgesteld dat de toekomstige voordelen de boekwaarde overtreffen. Dit vereist een schatting over meerdere jaren. Ik wil graag twee misverstanden uit de weg ruimen. In de eerste  plaats is lang gedacht dat het in situaties van onzekerheid het beste was om een post voorzichtig te waarderen of helemaal  ziet op te nemen.

De oude VOC was een extreem voorbeeld. Alle uitgaven (schepen, forten, equipage, etcetera) werden als last verantwoord. De opbrengsten van de retourvrachten werden pas geboekt als de schepen in één van de havens van de Republiek waren aangekomen.

Door die manier van extreem voorzichtig boekhouden ziet degene die de oude boekhouding bestudeert dat de balans van de VOC er in de achttiende eeuw – toen het bedrijf al zwaar in verval was – er beter uitziet dan in de glorierijke zeventiende eeuw. De moraal: het veelgeprezen voorzichtigheidsprincipe is helemaal niet voorzichtig.

Verder bestaat het misverstand dat schattingen alleen maar goed zijn als ze uitkomen. Dit is niet redelijk en is ook niet het geval. Er moet wel duidelijk worden aangegeven welke informatie is gebaseerd op feiten, welke op schattingen en wat de zekerheidsmaat is van die schattingen. Door steeds uitleg te geven over gemaakte schattingen in verhouding tot de realisatie, krijgt de lezer een beeld van de omvang, timing en onzekerheid van toekomstige kasstromen.

Ten aanzien van de scherpte van dit soort informatie kunnen jaarrekeningen nog wel wat beter, maar ook de lezer moet zijn blik verbreden. Omvang en onzekerheid van toekomstige kasstromen zijn niet alleen van belang voor aandeelhouders, maar ook voor alle andere gebruikers. Zij bepalen namelijk bijvoorbeeld de mate van zekerheid van crediteurenbetalingen, voortbestaan van arbeidsplaatsen en, specifiek voor de financiële sector en de nakoming tegenover polishouders.

Voor banken en verzekeraars zien we steeds meer dat risico’s en onzekerheid rechtstreeks worden vertaald in het kapitaal dat zij ter bescherming van ieders rechten moeten aanhouden. Hierin speelt één grondregel een rol die van belang kan zijn voor elke bedrijfstak: ga voordat je verplichtingen aangaat na of je voldoende middelen (inclusief eigen vermogen) hebt om met voldoende zekerheid die verplichtingen na te komen.

De mate van onzekerheid en het weerstandsvermogen dat hiermee verband houdt, zijn dus van belang voor elke bedrijfstak en voor elke gebruiker van een financieel verslag. Moeilijk te verkrijgen informatie? Misschien, maar is dit een verslaggevingprobleem? Iemand heeft die transactie gedaan waarbij die specialistische machine, die talentvolle voetballer is aangekocht of dat bedrag aan goodwill is betaald. Het gaat erom diens visie op omvang en onzekerheid van toekomstige revenuen zo goed mogelijk in beeld te brengen en die in de tijd te volgen.

Dr. Niek G. de Jager RA is partner bij Ernst & Young Accountants. Onlangs promoveerde hij aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op het aan deze column verwante onderwerp Reportable creation, value, performance and risk measurement in financial reporting. Hij schreef deze column op persoonlijke titel.